«Το αθέατο Πολυτεχνείο. Τα απομεινάρια μιας μέρας»...

Του Περικλή Βασιλόπουλου Για την εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν έχω γράψει ποτέ. Στα 1.200 περίπου άρθρα της επαγγελματικής μου προϊστορίας...

Του Περικλή Βασιλόπουλου

Για την εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν έχω γράψει ποτέ. Στα 1.200 περίπου άρθρα της επαγγελματικής μου προϊστορίας ως δημοσιογράφος και σε ισόποσες εκπομπές στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση η εμπειρία μου στο γεγονός δεν υπάρχει πουθενά. Πρώτον γιατί εκατοντάδες καλοί συνάδελφοι έγραψαν και γράφουν γι’ αυτήν. Δεύτερον γιατί μερικά σπάνια γεγονότα της ζωής, τα βιώνεις και μετά τα αφήνεις να σε επηρεάζουν υπογείως. Τρίτον γιατί όπως αποδεικνύει ο Καζούο Ισιγκούρο στο... αριστούργημά του «Τα απομεινάρια μιας μέρας» η υποδόρια αύρα των σπάνιων στιγμών χρειάζεται χρόνο για να αποκτήσει μια γοητευτική ωριμότητα. Τα κοιτάζεις εκ των υστέρων και βρίσκεις το κρυμμένο νόημα. Χρειάζεται απλά μια έντονη συγκυρία, ένας αρχαιοελληνικός «καιρός».
Και ο «καιρός» ήρθε ξαφνικά όταν παρακολουθούσα στην τηλεόραση τη συμπαθέστατη νεαρή βουλευτίνα του ΣΥΡΙΖΑ Ηρώ Διώτη- που με ένα παθιασμένο αλλά πάντα ευγενές ύφος σχεδόν «απειλούσε» τα κυβερνητικά έδρανα ότι θα καταλάβουν τι θέλει ο λαός από τη μαζική συμμετοχή στις εκδηλώσεις της επετείου της 17 Νοέμβρη. Την ίδια σχεδόν στιγμή δέχθηκα στο Blackberry ένα ηλεκτρονικό μήνυμα από τις ΗΠΑ προερχόμενο από ένα φίλο και παλιό συμμαθητή που διατύπωνε ένα απίστευτα επίκαιρο ερώτημα. «Μήπως ο ΒΒ (Βαγγέλης Βενιζέλος) για μια και μόνη φορά έχει δίκιο όταν λέει ότι πρέπει να γνωριστούμε από την αρχή; Μήπως πρέπει επιτέλους να μιλήσουμε ανοιχτά και να τινάξουμε από τα ρούχα μας τα κατά συνθήκη ψεύδη που ως σκουριά συσσωρευμένη μας οδήγησαν στο χείλος της χρεοκοπίας; Αν ήμασταν όπως τότε εξεγερμένοι 16χρονοι και διαμέσου κάποιου θαύματος βρισκόμασταν στην ίδια κατάσταση τι θα λέγαμε, τι θα κάναμε; Κάνε αυτό το διανοητικό πείραμα και δώσε μια απάντηση».
Γράφω λοιπόν αυτό το κείμενο όχι μόνο για να ενημερώσω την κ. Διώτη – που είναι μόλις 32 χρόνων- για ορισμένες πλευρές αυτής της συγκλονιστικής ημέρας που συμπύκνωσε δεκαετίες και τις οποίες ενδεχομένως δεν γνωρίζει αλλά και για τους νεότερους Έλληνες και ιδίως για τον δεκάχρονο γιο μου και τους φίλους του που έχουν αρχίσει να ρωτούν για το Πολυτεχνείο εκτός των άλλων και εξαιτίας της εξαιρετικής δουλειάς που κάνουν αρκετοί από τους εκπαιδευτικούς στα δημόσια σχολεία.

Για την Ελλάδα, για την Ευρώπη
Συγκινούμαι βαθιά όταν θυμάμαι τον Δ. Παναγιώτου, γυμνασιάρχη του 21ου Γυμνασίου Κυψέλης, γωνιά Επτανήσου, δίπλα στη Φωκίωνος Νέγρη, εκείνο το μοναδικό πρωινό της Παρασκευής 17 Νοέμβρη του 1973. Σχεδόν άυπνοι για ένα τριήμερο, αρκετοί από εμάς της 6ης Γυμνασίου – δεν υπήρχε τότε Λύκειο- είχαμε συμμετάσχει στην Συντονιστική Επιτροπή Μαθητών του Πολυτεχνείου και στα γνωστά δραματικά γεγονότα και είχαμε κανονίσει τόπο συνάντησης το προαύλιο του σχολείου. Κάποια στιγμή ο αυστηρός στο ήθος και το παρουσιαστικό γυμνασιάρχης βγήκε στο μπαλκόνι του σχολείου μετά το κουδούνι και για μερικές στιγμές που έμοιαζαν αιωνιότητα, έμεινε σιωπηλός. Μετά, με αργές κινήσεις πήρε στα χέρια του το κοντάρι της ελληνικής σημαίας που κυμάτιζε δίπλα του και είπε «Σας παραδίδω την ελληνική σημαία γιατί η θέση της τώρα είναι μαζί σας. Κάντε ό,τι πρέπει για την Ελλάδα, για την Ευρώπη».
Ένας καθηγητής μας φιλόλογος, ο Γ.Τριάντος, εξαιρετικός δάσκαλος που μας είχε μυήσει –(εκτός προγράμματος) -στην ευρωπαϊκή και αμερικανική λογοτεχνία και μετά ερχόταν και έπαιζε μαζί μας μπιλιάρδο στο περίφημο για την εποχή «Γουέμπλεϊ», πήρε την σημαία και μας την έδωσε.
Έχοντας την σημαία στην πρώτη γραμμή, ξεχυθήκαμε σύσσωμοι – με ορισμένες μικρές εξαιρέσεις- στο δρόμο, ανεβήκαμε την Φωκίωνος Νέγρη, ξυλοκοπηθήκαμε άγρια από αστυνομικούς στην Πλατεία Κυψέλης (οι σημερινοί αστυνομικοί μοιάζουν τζέντλεμεν μπροστά τους) αλλά ήδη είχαμε γίνει μια μικρή λαοθάλασσα. Που έγινε μεγάλη λαοθάλασσα όταν φθάσαμε στην Πλατεία Αμερικής και μετά γυρίσαμε προς το κέντρο κατεβαίνοντας την Πατησίων έως τις παρυφές του Μουσείου. Εκεί οι αστυνομικές δυνάμεις με τις τεθωρακισμένες «αύρες» είχαν τοποθετηθεί κάθετα στο δρόμο και όταν το ασυγκράτητο ποτάμι χιλιάδων ανθρώπων που είχαν υπερβεί τον εαυτό τους προχώρησε στήθηκαν σε θέση σκοποβολής και πυροβόλησαν εν θερμώ στο πλήθος. Οι τραυματίες ήταν δεκάδες, δεν μάθαμε ποτέ αν υπήρχαν νεκροί σε αυτό το σημείο στις 12 μμ εκείνης της Παρασκευής αλλά είναι βέβαιο ότι δυο συμμαθητές μας από το 21ο Κυψέλης είχαν τραυματιστεί ελαφρά από εξοστρακισμό σφαίρας.
Τι σημασία μπορεί να έχει αυτή η ιστορία 38 χρόνια μετά εκτός από την προσθήκη μιας ακόμη πινελιάς δίπλα από τις εκατομμύρια άλλες που έχουν ειπωθεί για το Πολυτεχνείο; Η πρώτη κρίσιμη σημασία είναι ότι όπως απέδειξε η πορεία της ελληνικής κοινωνίας τα 38 αυτά χρόνια το νόημα της λαϊκής εξέγερσης του Νοέμβρη συμπυκνώνεται στην λιτή και συγκινητική διατύπωση του γυμνασιάρχη Παναγιώτου. Ελλάδα. Ευρώπη. Δημοκρατία. Πάρτε συμβολικά την σημαία στα χέρια σας, δεν υπάρχει κανένας άλλος να τη σηκώσει. Και μαζί με αυτήν, τις βασικές αξίες της ζωής. Αξιοπρέπεια. Ελευθερία. Ηθική. Συμμετοχή. Η εξέγερση των φοιτητών και μαθητών στο Πολυτεχνείο (5 ή 6.000 οργανωμένοι σε αριστερές και κυρίως αριστερίστικες οργανώσεις) μετατράπηκε σε λίγες ώρες σε λαϊκή εξέγερση με βασικό μήνυμα Ελλάδα- Ευρώπη- Δημοκρατία. Στον πλατύ κόσμο που είδα και βίωσα στην προαναφερόμενη διήγηση δεν υπήρχε ούτε ίχνος διεκδίκησης ανατροπής του καπιταλισμού και των μονοπωλίων, ούτε αντιευρωπαϊκός αντιιμπεριαλισμός – εναντίον των ΗΠΑ βεβαίως υπήρχε οπωσδήποτε- ούτε γενική επαναστατική διέγερση κλασσικού τύπου. Τα 30 τελευταία χρόνια έχω βαρεθεί να ακούω για ένα «νόημα» του Νοέμβρη που δεν υπήρχε ποτέ.
Όλως περιέργως και σε εντελώς διαφορετικές συνθήκες το σημερινό νόημα του Νοέμβρη είναι παρόμοιο με εκείνο του 1973. Να σώσουμε την Ελλάδα από την χρεωκοπία και την ραγδαία υποβάθμιση της γεωστρατηγικής της θέσης. Να μείνουμε στην Ευρώπη και να συντείνουμε στην παραπέρα πολιτική και δημοκρατική της ολοκλήρωση. Να μεταρρυθμίσουμε ριζικά όλες τις πλευρές της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Να είμαστε πραγματικά «μοντέρνοι» στην αιχμή των κοινωνικών και τεχνολογικών εξελίξεων και καινοτομιών μεταρρυθμίζοντας τον στρεβλό κρατικοδίαιτο ελληνικό καπιταλισμό διατηρώντας μέσα από μια βιώσιμη ανάπτυξη το μοναδικό ελληνικό περιβάλλον. Να τελειώνουμε με τον κομματικοκρατικό κρατισμό. Να επαναφέρουμε μια βιώσιμη και πραγματική κοινωνική συνοχή. Μένω έκπληκτος όταν βλέπω τους κομματικούς χώρους του συνόλου σχεδόν της Αριστεράς να επαναλαμβάνουν σχεδόν αυτολεξεί 38 χρόνια μετά αυτά που εμείς ως 16χρονοι μαθητές ή 18χρονοι φοιτητές δικαίως τότε προβάλλαμε με νεανική άγνοια κινδύνου και συχνά με αυτοθυσία κάναμε πράξη. Αλλά τότε υπήρχε η στρατιωτική χούντα και η σημερινή κατάσταση παρ’ όλες τις στρεβλώσεις της και τις πάντα υπάρχουσες ταξικές ανισότητες φαντάζει στον τομέα της ελευθερίας ως παραδεισιακή. Άρα τι φταίει και κολλάει συνεχώς το γραμμόφωνο; Εδώ έγκειται η δεύτερη σημασία της διήγησης. Πρώτον, ως χώρα, ως έθνος δεν συζητάμε μεταξύ μας με ανοικτό μυαλό. Αντιθέτως είμαστε ακόμη βαρυφορτωμένοι με ένα σωρό ταμπού και ψυχολογικές απαγορεύσεις και ματαιώσεις. Μόλις τώρα ανοίγει η πραγματική συζήτηση για τον Εμφύλιο Πόλεμο 1945- 1949. Αδιάψευστη απόδειξη η αποκατάσταση από το ΚΚΕ του Νίκου Ζαχαριάδη και η ανακάλυψη του ΕΑΜ και της Βάρκιζας από τον κ.Τσίπρα. Έτσι όπως πάμε όμως θα ανοίξουμε την πραγματική συζήτηση για το Πολυτεχνείο την προσεχή δεκαετία. Δεύτερον, τα βασικά πολιτικά κόμματα έχουν «λερωμένη την φωλιά» τους για την εξέγερση του Νοέμβρη. Το μεν ΠΑΣΟΚ εκμεταλλεύθηκε ασύστολα, ιδίως τα πρώτα χρόνια, τα γεγονότα παρ’ ότι η άμεση συνεισφορά του ήταν δευτερεύουσα. Η παραδοσιακή Δεξιά και η διάδοχος της κεντροδεξιά ΝΔ είχε και έχει ένα απίστευτο ενοχικό φορτίο μη συμμετοχής. Εγκατέλειψε πλήρως τον διάλογο και παραδόθηκε ιδεολογικά αμαχητί στην αριστερά, γινόμενη σταδιακά το πιο εργαλειακό κόμμα εξουσίας στη χώρα. Έτσι δεν αξιοποίησε ποτέ στο πεδίο των ιδεών το γεγονός ότι ήταν για κάποια περίοδο στην πράξη, διαμέσου του Κωνσταντίνου Καραμανλή,  ήταντο πιο ευρωπαϊκό κόμμα της χώρας. Η κομμουνιστική αριστερά  είχε το αμάρτημα της έμμεσης καταγγελίας της εξέγερσης των φοιτητών (βλ την περίφημη Πανσπουδαστική Νο8), πράγμα που οδήγησε αντανακλαστικά στην υπερβολή μιας πάγιας επαναστατικής ρητορικής με αναλλοίωτες στο χρόνο θέσεις. Κι έτσι μέσα σ’ αυτόν τον πονηρό αχταρμά χάσαμε το ρεαλιστικά πραγματικό νόημα του Νοέμβρη με βαθύτατα αρνητικές συνέπειες για το σήμερα.
Υπάρχει όμως και μια Τρίτη σημασία που δεν πρέπει να ξεχάσουμε. Παρόλη την αξιοπρόσεκτη συναινετική και πολλές φορές δημιουργικά πραγματιστική, τουλάχιστον στα λόγια, πολιτική του κ.Καρατζαφέρη και τμημάτων του ΛΑΟΣ, οι πρότερες θέσεις εξύμνησης της χούντας και ενεργού συμμετοχής στην ακροδεξιά, καθιστούν τη συμμετοχή αυτού του κόμματος στην κυβέρνηση συνεργασίας άκρως προβληματική εφόσον δεν γίνει συντόμως μια ουσιαστική αυτοκριτική με σαφή αποκήρυξη αυταρχικών πρακτικών του παρελθόντος. Κάθε φορά που έρχεται στο μυαλό μου ο άδικος χαμός του Αλέξη Γρηγορόπουλου το 2008 με πιάνει ένα βαθύ διαγώνιο ρίγος και έρχεται στο μυαλό μου ως εφιάλτης εκείνη η Παρασκευή του 1973 στο Μουσείο. Γονατιστοί αστυνομικοί σε θέση σκοποβολής. Ελπίζω ότι ήταν ένα μεμονωμένο περιστατικό στην δημοκρατική και ευρωπαϊκή Ελλάδα του σήμερα αλλά οι νοοτροπίες και οι συμπεριφορές δεν αλλάζουν εύκολα. Χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση αντίβαρα και έλεγχοι στην εξουσία παντού.
Η σπίθα που δεν έφερε πυρκαγιά στον κάμπο
Αυτό το άρθρο μαρτυρία πρέπει να τελειώσει όπως ξεκίνησε. Με την κ Ηρώ Διώτη και το τι συμφωνήσαμε ότι θα κάναμε αν ήμασταν 16χρονοι σήμερα. Η Ηρώ Διώτη στην εκφορά του λόγου της στη Βουλή μου θύμισε τον εαυτό μου πριν 38 χρόνια. Στη φυσική της παρουσία, μια στενή φίλη μου από τα συνδικαλιστικά έδρανα της Νομικής στα τέλη της δεκαετίας του ‘70. Ήμασταν τότε μέλη μιας οργάνωσης της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς που λεγόταν ΑΑΣΠΕ (Αντιφαστιστική Αντιιμπεριαλιστική Σπουδαστική Παράταξη Ελλάδας) που συνεργαζόταν στενά με τους προγόνους του πολιτικού της χώρου (τον Ρήγα Φεραίο) και το ΚΚΕ εσωτερικού. Η ΑΑΣΠΕ προέρχονταν από το ΕΚΚΕ (Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κίνημα Ελλάδας) και επειδή όπως σωστά λέει ο αντιπρόεδρος Β.Βενιζέλος πρέπει να γνωριστούμε καλύτερα, το κίνημα αυτό είχε ιδρυτές τους Χρ. Μπίστη, Π.Στάγκο και την Άννα Φιλίνη. Ακόμη και σήμερα πιστεύω ότι στον ηθικό πυρήνα της δράσης μας ήμασταν σωστοί, στην πολιτική τακτική μερικές φορές αποδοτικοί (μαζί με τον Ρ.Φ. και άλλες οργανώσεις συντελέσαμε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου) στην στρατηγική μας ζούσαμε στον κόσμο μας, ήμασταν κάθετα λάθος, χαμένοι σε μια ομιχλώδη ουτοπία χωρίς αύριο. Πιστεύαμε ως οπαδοί του μαοϊσμού και επηρεασμένοι από τα φοιτητικά κινήματα της Ευρώπης και του Γαλλικού Μάη του ‘68 «ότι μια σπίθα μπορεί να φέρει πυρκαγιά στον κάμπο» αλλά δεν καταλαβαίναμε ότι ο κάμπος ποθούσε άλλα πράγματα και όχι την δική μας φαντασιακή πυρκαγιά.
Γι αυτό στα τέλη του 1981 μαζί με τον Στέλιο (Κούλογλου), Νίκο (Μιχαλίτση), Δημήτρη (Οικονομάκη) και Αίγλη (Γκρέτσικου) ως μέλη της  Εκτ. Γραμματείας του ΚΣ της ΠΣ –πομπώδεις οργανωτικές δομές που υιοθέτησαν στη συνέχεια όλα τα κόμματα-της ΑΑΣΠΕ αποφασίσαμε να διαλύσουμε επισήμως την οργάνωση παραθέτοντας μάλιστα έναν αυτοκριτικό απολογισμό. Έτσι πρέπει να γίνονται τα πράγματα όταν ολοκληρώνουν τον κύκλο του ωφέλιμου βίου τους. Η δημοκρατία είχε σταθεροποιηθεί, είχαμε μείνει σχετικά  λίγοι και κυρίως δεν είχαμε τίποτα καινούργιο να πούμε. Παρόλα αυτά η ΑΑΣΠΕ ήταν η μοναδική οργάνωση του είδους της που είχε φιλοευρωπαϊκό προσανατολισμό και προσέφερε πολλά καινοτομικά χαρακτηριστικά στο χώρο δράσης της. Όλα αυτά έγιναν όμως πριν 30 ακριβώς χρόνια. Ας προβληματιστεί λίγο η καθόλα συμπαθής κ.Διώτη που εκτός των άλλων έχει κάνει και Διεθνείς Ευρωπαϊκές Σπουδές.
40 χρόνια το 2013: Ένας άλλος εορτασμός είναι δυνατός
Τέλος, τι θα κάναμε αν ήμασταν 16χρονοι σε μια παρόμοια κατάσταση εκτάκτου ανάγκης χωρίς βέβαια με πραξικοπήματα, δικτατορίες και τα τοιούτα που μάλλον είναι αδύνατον να ξανασυμβούν με αυτό τον τρόπο στην Ελλάδα. Θα οργανώναμε μέσω των smartphones και tablets και με τη συμβολή του διαδικτύου και των κοινωνικών δικτύων, μαζί με τον Δήμαρχο Αθηναίων μια μεγάλη περιπατητική διαδήλωση τρίωρης οικειοποίησης των δρόμων από το Σύνταγμα, την Πανεπιστημίου, το ΕΜΠ έως το Μουσείο καλώντας τους πολίτες με τις οικογένειες τους και τους φίλους τους σε μια γιορτή με ένα μεγάλο σύνθημα «Η ΕΛΛΑΔΑ ΕΙΝΑΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ. ΘΑ ΜΕΙΝΕΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ. ΘΑ ΠΡΟΧΩΡΗΣΕΙ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ». Στις 12 το μεσημέρι εκείνης της συμβολική επετειακής  «Παρασκευής 17 Νοεμβρίου 1973», θα χτυπούσαν οι σειρήνες όλης της χώρας ως ενθύμηση του εφιάλτη της στρατιωτικής χούντας που ελπίζουμε ότι θάψαμε για πάντα στο παρελθόν μας και αμέσως μετά ενός λεπτού σιγή σε μνήμη των θυμάτων αλλά και του αγώνα στο σύνολο της επικράτειας. Στο τέλος ας αντηχήσουν παντού τα τραγούδια του αγώνα μαζί με μια γιορτή τέχνης και συμμετοχής ανοικτής στο τώρα και στο αύριο. Και μόλις περάσει το τρίωρο, όλοι πάλι πίσω στις δουλειές μας και την κανονική λειτουργία της καθημερινής ζωής. Γιατί οι Έλληνες πρέπει να δείξουν ότι ξέρουν να αγωνίζονται, να τιμούν, να παράγουν και να προσφέρουν. Μια τέτοια επέτειος θα ήταν αντάξια της σημασίας της μεγάλης λαϊκής εξέγερσης του Πολυτεχνείου κοντά στις πηγές της ιστορίας μας αλλά και ανοικτή στην καινοτομία του αύριο. Το 2013 κλείνουν τα 40 χρόνια της επετείου  Το έθνος τιμά την ιστορία του, κτίζει δημιουργικά το μέλλον του οι διαφορετικές γενιές συμβιώνουν και επικοινωνούν αρμονικά. Τι λέτε να το προσπαθήσουμε;

* Ο Περικλής Βασιλόπουλος είναι Δημοσιογράφος, Αντιπρόεδρος της Ένωσης Πολιτών για την ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ και συντονιστής της πρωτοβουλίας ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ 2021 –pericles2013@gmail.com.