Γιατί η κρίση ζαλίζει την διανόηση ...

Του Δημήτρη Α. Γιαννακόπουλου Οι πολίτες στις σημερινές παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες μάθανε να αναζητούν έτοιμες λύσεις μέσω της αγοράς. Μ...

Του Δημήτρη Α. Γιαννακόπουλου

Οι πολίτες στις σημερινές παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες μάθανε να αναζητούν έτοιμες λύσεις μέσω της αγοράς. Μέρος της τελευταίας αποτελεί ασφαλώς και η κοινώς εννοούμενη διανόηση. Παρόλα αυτά, αν εξαιρέσεις ένα εξειδικευμένο κοινό της ακαδημαϊκής κοινότητας, διεθνώς, δεν θα βρεθούν ποτέ δυο άνθρωποι να ορίσουν με τον ίδιο τρόπο την «διανόηση».

Φυσιολογικά πράγματα, από τη στιγμή κατά την οποία η «διανόηση» αποκτά διαφορετική έννοια σε διαφορετικά πεδία αναφοράς και ανάπτυξης του λόγου. Εν τέλει «διανόηση» είναι ότι παρουσιάζεται από τους φορείς διαμόρφωσης της κοινής γνώμης ως τέτοια. Φτάσαμε, έτσι, η διανόηση να ταυτίζεται με  προβαλλόμενους επιστήμονες ή πρακτικούς φιλοσόφους, με ελάχιστους εν ζωή θεωρητικούς φιλοσόφους, ακόμα και...
 λογοτέχνες ή άλλους καλλιτέχνες  ή ασκητές θρησκευτικών δογμάτων. Ασφαλώς, όλοι αυτοί συνδέονται με μια δεοντολογική, κανονιστική θεώρηση της ζωής. Σου λένε «τι θα πρέπει» ή ορθότερα «τι θα έπρεπε», το οποίο εσύ προσλαμβάνεις ως «τι πρέπει να γίνει». Μαθαίνεις, με δυο λόγια, να δομείς ηθική και πρότυπο νομιμοποίησης της συμπεριφοράς μέσω αναπαραστάσεων διανοημάτων, μορφοποιημένων κατάλληλα από τα ΜΜΕ, τα οποία δανείζονται το κύρος διανοητών που τα ίδια κατασκευάζουν. Στο τέλος φορέας της διανόησης είναι τα ίδια τα ΜΜΕ, τα οποία σε περιόδους κρίσεων σαν αυτή που βιώνουμε στην Ελλάδα μεταβάλλονται κυριολεκτικά τα ίδια σε έναν «Μεγάλο Διανοητή» (όχι τα πρόσωπα, αλλά η συνολική δομή αναπαράστασης της πραγματικότητας των ΜΜΕ). 

Έτσι, όσοι προσεγγίζουμε τα σύμβαντα με επιμέρους μεθοδολογίες που αναπτύσσει ο  κοινωνικός και πολιτικός κονστρουκτιβισμός, αδυνατούμε να επικοινωνήσουμε με το ευρύ κοινό, καθώς μπροστά μας υψώνεται το φράγμα της «διανόησης των ΜΜΕ». Τρέμουν με την ιδέα ότι θα αποδομήσουμε την αντικειμενικοφάνεια του λόγου τους, την ηθική του συντηρητισμού τους και την κανονιστική αναπαράσταση της καθημερινότητας με έναν τρόπο που αναπαράγει τις κυρίαρχες σχέσεις εξουσίας.

Τουλάχιστον αν μιλάγαμε και εμείς μια  normative διάλεκτο, κάτι θα μπορούσε να γίνει, θα χώραγε κάπου και το δικό μας «τι θα έπρεπε να γίνει» στο συνολικό πολιτικό κατασκεύασμα των ΜΜΕ! Έλα όμως που δεν ηθικολογούμε γενικώς, αλλά αναλύουμε κριτικώς και το χειρότερο παράλληλα αυτοκριτικώς, διότι αλλιώς κριτική δεν γίνεται με κονστρουκτιβιστικό τρόπο [ποιες κοινωνικές συνθήκες και ποιες πολιτικές σχέσεις εντός αυτών διαμορφώνουν την μέθοδο αντίληψης των συμβάντων και στο τέλος την συγκεκριμένη ερμηνεία που τα αναγάγει σε αντικειμενικά γεγονότα, ενώ αυτά είναι απλές εκφράσεις της υποκειμενικής διάστασης του πολιτικού φαινομένου;] !

Θέλετε για παράδειγμα να δείτε ποιο είναι το «ζουμί» της κρίσης σήμερα; Αναζητήστε το στον τρόπο που προβληματοποιείται η κρίση στην Ελλάδα και διεθνώς από τα ΜΜΕ. Στη πραγματικότητα, όμως, η κρίση βασίζεται σε ένα παλαιό πολιτικό διχασμό που τώρα αναθερμαίνεται, στην πορεία μετάβασης προς τον μεταμοντέρνο καπιταλισμό (μεταβιομηχανικό καπιταλισμό) και προς μια νέα παγκόσμια μορφή ηγεμονίας που θα τον εκφράζει. Ο διχασμός αυτός στο επίπεδο της οικονομίας φέρνει σε αντιπαράθεση αυτούς που έχουν συμφέρον να προσεγγίζουν το «money-as-sign»  με εκείνους που εξυπηρετούνται εξουσιαστικά με το «money-as-commodity». Η πλάκα είναι ότι και τα δύο στρατόπεδα ερίζουν πάνω σε μια αφάνταστα επιφανειακή, αν και φαντεζί βάση, που συνδέει τον μηχανισμό κοινωνικής δέσμευσης (pledge) πάνω σε μια τιμή (price) που ορίζει συγκυριακά την αξία των αγαθών, με την ευρεία ασφαλώς οικονομική τους σημασία. Πρόκειται δηλαδή, φίλοι, ουσιαστικά  για την θεσμική κρίση του ορισμού «money-as-pledge».

Άντε τώρα να πεις στα ΜΜΕ ότι ο κόσμος σκοτώνεται στην πραγματικότητα για έναν παλιοορισμό που είναι και παραπλανητικός εν τέλει! Κουδούνια θα μας κρεμάσουνε! Αντί για να «σκοτώνεται» για το πώς ο πλούτος παράγεται και διανέμεται μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Και το πώς θα επιβληθεί ισότητα  στη κοινωνία μέσα σε ένα όσο το δυνατόν πιο ελεύθερο περιβάλλον, που θα προνοεί για τις επόμενες γενιές. Για την αντίθεση της βιοοικονομίας με την κλασική οικονομική θεώρηση ομιλώ…

Μα, ίσως πεις, οι καθαροί μαρξιστές - όχι οι μπασταρδεμένοι όπως εσείς - για αυτό δεν μάχονται στην κοινωνία;  Ασφαλώς, αλλά πώς; Σε μια δεοντολογική βάση που κατά τη γνώμη μου καταστρέφει την απομυθοποίηση του καθεστώτος. Πολιτική πρακτική που προαπαιτείται, για να σχηματίσει ο πολίτης αποδομητικά την δική του αλήθεια, αντί να ενταχθεί σε μια άλλη, διαφορετική καθολική αλήθεια, η οποία στο κάτω-κάτω δεν διαθέτει τη σήμερον τους μηχανισμούς ηγεμονίας (στόχους, επαναστατικό πρόγραμμα, στρατηγική) για να εμπεδωθεί ως γνώση για ανατρεπτική δράση. Το να καταλάβεις το κράτος, το οποίο περνά σε μια άλλη διάσταση (μεταβιομηχανική) αντικειμενικά, είναι σαν να θέλεις να καταλάβεις κάτι που βρίσκεται ήδη σε καθεστώς μετάλλαξης. Αντίθετα, αν αντί για «κατάληψη» μιας ασθενούς, μεταβατικής πλέον δομής, μιλήσουμε για λαϊκό-κοινωνικό έλεγχο της διαδικασίας μετάβασης σε μια μεταμοντέρνα εποχή (άγνωστη, ανεξερεύνητη περιοχή) όπου αναγκαστικά θα αλλάξει και το «pledge» που λέγαμε και η αντίληψη του «money», κάτι θα μπορούσαμε ίσως να προσφέρουμε, ώστε ο παραγόμενος πλούτος να μην καταλήγει να συγκεντρώνεται στα χέρια ελάχιστων, οι οποίοι μέσω αυτού χειρίζονται «κατάλληλα» λαούς, κρατικές και υπερκρατικές δομές.    

Σήμερα η κρίση ζαλίζει την ίδια την διανόηση, διότι η τελευταία ενώ μιλάει την γλώσσα του «τι θα έπρεπε να γίνει» με όρους μάλιστα της βιομηχανικής επανάστασης, αυτό αναπαρίσταται μέσω των ΜΜΕ, ως «τι πρέπει να γίνει» για την μετάβαση σε μια μορφή καπιταλισμού, όπου κυριαρχεί διαλεκτικά αν και σαφώς αόριστα ένα μεταβιομηχανικό μοντέλο ή αν προτιμάτε, ένας αόριστος μεταβιομηχανικός προβληματισμός. Το αποτέλεσμα είναι …κομφούζιο, Βαβέλ και στο τέλος κατάθλιψη από τον πολίτη-τηλεθεατή!

Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα, οι σοβαροί διανοούμενοι κρύβονται στη κυριολεξία από τα ΜΜΕ. Θυμάμαι παλαιότερα, ως δημοσιογράφος στην Ελλάδα, τι τράβαγα για να μην παρουσιάζω σύγχρονους διανοητές που δεν ήταν ενταγμένοι σε κάποιο κύκλωμα της διαπλοκής. Τώρα τα πράγματα άλλαξαν, οι πραγματικοί διανοούμενοι ψάχνουν τρύπα να κρυφτούν για να αποφύγουν τον εκχυδαϊσμό του λόγου και της άποψης τους από το καθεστώς. Το μεγαλύτερο «δράμα» υφίστανται όσοι από αυτούς είναι οργανικά μέλη της διαπλοκής και πιέζονται να βγουν μπροστά από τους πάτρωνές τους. Κρίση συνειδήσεως  - και ταυτότητας θα πρόσθετα  - περνούν οι συγκεκριμένοι άνθρωποι όταν τους ζητούν να πάρουν θέση για την κρίση.

Κοιτάξτε, δείξτε κατανόηση προς τους διανοούμενους! Υπαρξιακό δράμα βιώνουν, ιδιαίτερα αυτοί, τούτη την μεταβατική περίοδο. Πάντα έτσι γινόταν σε περιόδους κατά τις οποίες ο κυρίαρχος οικονομισμός μπέρδευε το «Transition» με το «Transformation». Πόσο μάλλον σήμερα που τα ΜΜΕ έχουν καταστεί ο «Μεγάλος Διανοούμενος» και η «κοινή γνώμη» η σοφία αυτοπροσώπως. Ναι, καλά το καταλάβατε, εννοώ ότι ο τρέχων λαϊκισμός ξεπάστρεψε και τα τελευταία ίχνη αυθεντικής διανόησης, έτσι όπως την έχετε εξιδανικευμένα στο μυαλό σας οι περισσότεροι.  Μη με ρωτήσετε, «και τι να κάνουν οι σοβαροί διανοητές μέσα σε αυτό το κλίμα»; Δεν γνωρίζω. Δεν διαθέτω λύση για την υπαρξιακή τους κρίση. Διατηρώ όμως την γενική πεποίθηση, πως και τα υπαρξιακά προβλήματα με μεθοδολογικό όχημα τον κονστρουκτιβισμό, κατανοούνται βαθύτερα – δηλ. πολιτικά - και συνδέονται με το κοινωνικό περιβάλλον. Έτσι, η ατομική σου λύση αποκτά, αντικειμενικώς, επαναστατικά κοινωνικά χαρακτηριστικά, αν και δεν είναι απαραίτητο να εκφράζεται μέσω επαναστατικής γλώσσας.