Τα Συνακόλουθα της Κρίσης: Επιβίωση η Εξαφάνιση...

Από τον Ανδρέα Ανδριανόπουλο http://www.andrianopoulos.gr/ Vanished Kingdoms : The History of Half-Forgotten Europe by Norman Davies , A...

Από τον Ανδρέα Ανδριανόπουλο
http://www.andrianopoulos.gr/

Vanished Kingdoms: The History of Half-Forgotten Europe
by Norman Davies, Allen Lane,2011
Great by Choice: Uncertainty, Chaos and Luck - Why Some Thrive Despite Them All by Jim Collins and Morten T. Hansen, Random House 2011
Crisis Economics: A Crash Course in the Future of Finance
by Nouriel Roubini and Stephen Mihm, Allen Lane, 2010
Η Ελληνική Πομπηία: Το χρονικό μιάς πραναγγελθείσας χρεοκοπίας
Του Δημήτρη Καζάκη, Το Ποντίκι, 2011

Η χώρα μας δεν είναι η πρώτη ούτε και η τελευταία που ήρθε αντιμέτωπη με οικονομικά αδιέξοδα που δείχνουν να απειλούν κι’ αυτήν ακόμη την εθνική της επιβίωση. Πολλοί επιμένουν να αποκαλούν το οικονομικό αδιέξοδο συστημικό, εννοώντας πως η οικονομική κρίση έχει...
 χτυπήσει τους θεσμούς απειλώντας την ίδια την διαχρονική ζωή του ίδιου του πολιτικού συστήματος. Πέραν του ότι η ελληνική κρίση έχει μετατραπεί σε κρίση του ευρώ και του συστήματος λειτουργίας ολόκληρης της ευρωζώνης, δεν είναι εν τούτοις φανερό στους μελετητές των εξελίξεων αν η Ελλάδα, συγκλονισμένη από μια αναταραχή που σίγουρα συθέμελα αναστατώνει την κοινωνική της οργάνωση, μπορεί να την αντιμετωπίσει διατηρώντας τον εθνικό της χαρακτήρα και το σημερινό σχήμα κοινωνικών σχέσεων.
Η εξαφάνιση μιάς χώρας από το διεθνές στερέωμα είναι δυνατόν να οφείλεται σε πολλούς λόγους. Η διατάραξη της κοινής πεποίθησης περί υπαγωγής σε ένα ομοιογενές σύστημα κοινωνικών αξιών ίσως είναι το σπουδαιότερο. Αν κανείς δεν νοιώθει την υποχρέωση να συνεισφέρει για την αντιμετώπιση βαρών που εξ ίσου, όπως αυτός τα βλέπει, αφορούν τους περισσότερους συμπολίτες του τότε συνθλίβεται η αντίληψη περί κοινής υπαγωγής κι’ ανοίγει διάπλατα ο δρόμος της εθνικής εξαφάνισης. Στην μελέτη του για τα «Εξαφανισμένα Βασίλεια της Ευρώπης» ο Norman Davies ανατρέχει σε χώρες που μεγαλούργησαν κατά το παρελθόν και που σήμερα ηχούν σαν φαντάσματα μιάς περασμένης εποχής. Η ανάλυση του τρόπου κατάρρευσης και εξαφάνισής τους οδηγώντας στην τελική τους ενσωμάτωση σε διάδοχα συστήματα και σε γειτονικές δυνάμεις προσφέρει σημαντική τροφή σκέψης σε όσους ανησυχούν για την σημερινή μας κατάσταση. Οι συνθήκες βέβαια είναι πολύ διαφορετικές. Ο χάρτης όμως της Ευρώπης έχει αλλάξει σημαντικά από το παρελθόν. Και μπορεί, όχι τόσο δύσκολα, να ξανα-αλλάξει. Τι έγινε το βασίλειο της Αραγώνος, που κάποτε κυριαρχούσε στην μισή Μεσόγειο; Το Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας που υπήρξε, με τις κατακτήσεις του, η μεγαλύτερη χώρα της Ευρώπης; Το πανίσχυρο βασίλειο της Βουργουνδίας που κάποτε γέμιζε με τρόμο την ευρωπαική σκέψη λόγω της ανίκητης στρατιωτικής του δύναμης; Ακόμα και την Σοβιετική Ενωση, πόσοι θα την θυμούνται μετά από 100 χρόνια; Παρ’ όλο που η εξαφάνισή της σηματοδότησε το τέλος της εποχής που κάποια χώρα της Ευρώπης έπαιζε ρόλο παγκόσμιας υπερδύναμης από τον 15ο αιώνα μέχρι τις δικές μας ημέρες…
H καταστροφή κι η εξαφάνιση μπορούν να αποφευχθούν βέβαια. Όχι όμως χωρίς σκληρή δουλειά αλλά και πρωτοποριακή σκέψη. Ο Jim Collins με τον Morten Hansen δείχνουν τον δρόμο. Επικεντρωνόμενοι σε παραδείγματα από τον επιχειρηματικό χώρο η εξαιρετική τους ανάλυση (Great by Choice) δείχνει πως, κόντρα σε κάθε προσδοκία και στην λογική των αντικειμενικών συνθηκών, ηγέτες καινούργιοι μπορούν να ξεπεράσουν τα αδιέξοδα και να πετύχουν. Φτάνει να είναι πειθαρχημένοι, να βλέπουν τα πράγματα με την κοινή λογική του εμπειρισμού και να παίρνουν και κάποιες «τρελές» πρωτοβουλίες. Απλά, οι καινοτομίες δεν μπορούν από μόνες τους να λύσουν όλα τα προβλήματα. Χρειάζεται να συνοδεύονται από πειθαρχημένη δράση ώστε σε κάποιο σημείο η δημιουργικότητα να συναντήσει την μεθοδικότητα και τον οργανωμένο σχεδιασμό (όχι οικονομικό βέβαια). Πέρα απ’ αυτά, ο Collins κι ο Hansen επιμένουν πως η ταχύτητα σε αποφάσεις και κινήσεις δεν είναι ο καλύτερος σύμβουλος στις δύσκολες εποχές που ζούμε. Και πως οι ριζοσπαστικές αλλαγές, με την ευκαιρία των μεταβολών τις εξωτερικές συνθήκες, δεν είναι πάντα ο καλύτερος τρόπος για γρήγορή επιτυχία. Αν δεν αλλάξεις θα καταρρεύσεις, είναι η κυριαρχούσα γνώμη. Αλλά αλλαγές με προσοχή και μετά από μπόλικη σκέψη, είναι η δική του σύσταση.
Στο αδιέξοδο των ημερών οι ιδέες για σύγχρονο management που προωθεί ο Collins με τον Hansen μπορούν να τροφοδοτήσουν με ελπίδες όσους χειρίζονται τα ακανθώδη ζητήματα των ημερών. Είναι εν τούτοις το βιβλίο των Roubini και Mihm (Τα Οικονομικά της Κρίσης) που θα συγκεντρώσει τους περισσότερους αναγνώστες. Αν και οι απόψεις του νέου αυτού γκουρού της καταστροφής δεν αποκαλύπτουν τίποτα καινούργιο επιβεβαιώνουν απλά την άποψή του, πως δηλ. η κρίση είναι έμφυτη στον καπιταλισμό. Θα έχουμε συνέχεια παρόμοιες ανακατατάξεις και μόνη λύση είναι περισσότερος διοικητικός έλεγχος και παρεμβάσεις του κράτους στις αγορές. Αν και κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει σήμερα τον Ρουμπινί δεν είναι δυνατόν να αφήσει αναπάντητες κάποιες από τις καινοφανείς του θεωρίες. Οποιος στοιχειωδώς κοιτούσε τα νούμερα θα έβλεπε πως η κρίση των στεγαστικών δανείων θα χτυπούσε σύντομα την πόρτα της Αμερικής. Κι αν και σήμερα το σύστημα συνεχίζει να δανείζει δίχως περίσκεψη αναξιόπιστους δανειζόμενους, θα ξαναφθάσουμε σε παρόμοιες καταστάσεις.
Δεν ήταν στην πράξη η έλλειψη ελέγχου που οδήγησε στο αδιέξοδο. Αλλά η εμμονή κυβερνητικών παραγόντων στην θεσμοθέτηση της υποχρεωτικότητας δανείων δίχως αντίκρισμα. Ηθελε το κράτος ένα συγκεκριμένο οικονομικό αποτέλεσμα. Να δημιουργήσει την κοινωνία της λαικής ιδιοκτησίας. Και επέβαλε πολιτικές δανειοδότησης φτωχών ιδιοκτητών στις Τράπεζες με μοχλό τις ημικρατικές Fanny Mae και Freddy Mac. Το αρνητικό τελικό αποτέλεσμα το χρεώθηκε η ελεύθερη οικονομία της αγοράς. Αντί για τον αδίστακτο κρατικό παρεμβατισμό. Και πάνω σ’ αυτή, την εσφαλμένη κατά την γνώμη μου υπόθεση, επικεντρώνουν ο Ρουμπινί κι’ ο Μιχμ την κριτική τους.
Υπάρχουν όμως και οι αναλύσεις αυτής καθεαυτής της ελληνική κρίσης. Με αντικείμενο συνήθως την κριτική του Μνημονίου. Και την προβολή εναλλακτικών προτάσεων που σπάνια ανταποκρίνονται στο λογικό τέστ της πραγματικότητας. Η συλλογή άρθρων του Δημήτρη Καζάκη (Η Ελληνική Πομπηία) ανήκει στην κατηγορία αυτή. Πέραν των προφανών αντιφάσεων που περιλαμβάνει – τα κείμενα της αρχής ομιλούν για εξελίξεις που αργότερα αναθεωρούνται από τα πραγματικά γεγονότα κι’ αντικαθίστανται από διαφορετικές προτάσεις – το σύνολο του έργου αφήνει τον αναγνώστη με πολλές απορίες. Γίνεται σύγκριση λ.χ. με την Αργεντινή, που με δική της πρωτοβουλία διέγραψε το 45% του χρέους της, και λέγεται πως στην Ελλάδα δεν επιτρέπεται κάτι τέτοιο. Η Ελλάδα όμως, με την σύμφωνη γνώμη του κύριου όγκου των δανειστών της, διέγραψε το 53% του χρέους της. Τι συνέβη λοιπόν στην περίπτωση αυτή. Ο Καζάκης δεν το εξηγεί, αν και σε μεγάλο βαθμό ανατρέπει την κύρια επιχειρηματολογία του.
Υπάρχουν όμως κι άλλα σημεία στον ποταμό σκέψεων και προτάσεων του Καζάκη, που δείχνουν πως η ελληνική κρίση χρέους έχει μπερδέψει ακόμα και τους φανατικούς εχθρούς των ελεύθερων αγορών. Όταν λχ αναφέρεται στον χρυσό, επισημαίνοντας πως άλλες χώρες τον χρησιμοποιούν ενώ η Ελλάδα τον έχει «δωρήσει» (τα εισαγωγικά δικά μου) σε ιδιωτικά συμφέροντα. Μα πόσες ξένες χώρες, που έχουν χρυσό στο υπέδαφός τους, τον εκμεταλλεύονται δίχως την μεσολάβηση κάποιας ιδιωτικής εταιρίας;
Σε πολλά σημεία η ανάλυσή του έχει βάση. Κυρίως διότι εδράζεται σε δηλώσεις και αρθογραφία ξένων επισήμων και ειδικών χρηματιστών η επιστημόνων. Ένα βιβλίο όμως συλλογής άρθρων δύσκολα μπορεί να προβάλει μια ενιαία γραμμή η κατεύθυνση σκέψης. Κι έτσι μπερδεύει τον αναγνώστη. Η άποψή του πως είναι ενδεχόμενο να πτωχεύσουμε εντός ευρώ δεν είναι λαθεμένη. Οι προυποθέσεις πάνω στις οποίες όμως στηρίζει την γνώμη του δεν είναι σωστές. Αν δεν κατορθώσουμε να προωθήσουμε τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις – κυρίως δραματική μείωση του δημόσιου τομέα – τότε τα πάντα είναι πιθανά. Όχι όμως λόγω κάποιου διεθνούς σχεδιασμού. Όπως σωστά επισημαίνει και τις αντιφάσεις της προηγούμενης κυβέρνησης στην εκτίμηση της για τις εξελίξεις (δηλώσεις Παπανδρέου για καταστροφή στην περίπτωση αναδιάρθρωσης η για την συμμετοχή ιδιωτικών Τραπεζών).
Τέλος, είναι εξωπραγματικοί οι ισχυρισμοί του Καζάκη για τοκογλυφικά δάνεια, όταν η δυνατότητα δανεισμού της χώρας σήμερα θα ανερχόταν σε υπερτετραπλάσιο ύψος επιτοκίου. Τόσο ψηλά εκτιμούν οι διεθνείς παράγοντες το ρίσκο δανεισμού της Ελλάδας. Σαν συνέπεια οι δανειστές ξοδεύουν χρήμα που είναι αμφίβολο αν ποτέ θα εισπράξουν πίσω. Γι αυτό και μπαίνει ρήτρα Αγγλικού δικαίου στα καινούργια ομόλογα. Διαφορετικά η χρηματοδοτική στρόφιγγα θα κλείσει. Κάποιους δεν τους φοβίζει μια τέτοια προοπτική. Θα πρέπει όμως να εξηγήσουν στο λαό τι ακριβώς σημαίνει για την καθημερινότητά του. Και να αναλάβουν ευθαρσώς το σχετικό πολιτικό κόστος. Για να ξέρουν οι πολίτες ενάντια σε ποιους να στραφούν στην περίπτωση γενικευμένου χάους.