Συμφέροντα και κρατική ευθύνη;....

Του Νίκου Κοτζιά. Άλλο είναι να προασπίζεται κανείς τα καλώς εννοούμενα εθνικά του συμφέροντα και άλλο είναι να αντιλαμβάνεται την ε...

Του Νίκου Κοτζιά.

Άλλο είναι να προασπίζεται κανείς τα καλώς εννοούμενα εθνικά του συμφέροντα και άλλο είναι να αντιλαμβάνεται την εξωτερική πολιτική ως μια παθητική προσαρμογή στις απαιτήσεις των ισχυρών της δύσης. Η εξωτερική πολιτική οφείλει να είναι αυτόνομη, αυτοτελή, ενεργητικά δημοκρατική. Αντίστοιχα, είναι εντελώς διαφορετικό πράγμα να θέλει ένας ακτιβιστής να εκφράσει την αλληλεγγύη του με τρίτες χώρες καθώς και με λαούς που καταπιέζονται, και διαφορετικό πράγμα να προωθεί η εξωτερική πολιτική τα συμφέροντα της χώρας.

Ακραίες θέσεις και ακραία αδιαφορία

Στην πολύχρονη εμπειρία μου από την εξωτερική πολιτική της χώρας, συνάντησα πολλούς δημιουργικούς ταλαντούχους ανθρώπους, πατριώτες με κοσμοπολίτικες γνώσεις. Συνάντησα, όμως, συχνά, και αυτό που ονομάζω ανθρώπους με

«εξαρτημένα αντανακλαστικά». Ανθρώπους που έτειναν να υποκλίνονται σε κάθε έξωθεν πίεση, είτε αυτή προερχόταν –παλαιότερα- από τις ΗΠΑ, είτε –σήμερα- από την τρόικα και το Βερολίνο. Οι πιέσεις από το εξωτερικό ήταν, ταυτόχρονα, εργαλεία και μηχανισμοί στήριξης των πολιτικών αναγκών της διαπλοκής και των κοινών προσανατολισμών που είχε με «εκείνους εκεί έξω». Από την άλλη, ορισμένοι έτειναν να ταυτίζουν την πολιτική που επέλεγαν με τις επιλογές και ανάγκες τρίτων δυνάμεων. Ο Σερβικός εθνικισμός είχε γίνει για κάποιους «το συνώνυμο του διεθνισμού». Η αλληλεγγύη με σκληρά δοκιμαζόμενους λαούς αντί να συνοδεύει την αλληλεγγύη στους κύπριους πρόσφυγες, την είχε υποκαταστήσει. Η Ελληνική εξωτερική πολιτική, το υπογραμμίζω εξαρχής, οφείλει να επιστρέψει σε μια πολιτική αλληλλοστήριξης με την Μεγαλόνησο.

Γενικά στην Ελλάδα, έχουν εγκαταλειφτεί τα μεγάλα προβλήματα της εξωτερικής πολιτικής είτε σε ανειδίκευτους (καθότι πολλοί νομίζουν ότι η εξωτερική πολιτική είναι πρακτικά τόσο εύκολη όσο τα παχιά λόγια), είτε σε ανθρώπους φοβισμένους, είτε τέλος σε εθνικιστικούς κύκλους που έχουν ανάγει αυτά τα θέματα σε κανονική οικονομική και πολιτική μπίσνα. Σε αυτά τα πλαίσια, μια κακή παραλλαγή (μη) εξωτερικής πολιτικής, είναι αυτό της ακινησίας. Με ακινησία χαρακτηρίζω εκείνη την

«πρακτική» που δεν τόλμησε να ανακηρύξει την ΑΟΖ, όσο δεν λάμβανε «την άδεια» των δυτικών δυνάμεων, ή την άποψη που ανοήτως χαρακτηρίζει την ανακήρυξη της ΑΟΖ ως μια επικίνδυνη υπόθεση. Το να ανακηρύσσει, ακόμα δε να οριοθετεί η Τουρκία παράνομη ΑΟΖ σε ελληνικό ή διεθνή χώρο δεν προκαλεί «αγανάκτηση» σε κάποιους κύκλους με ακραίες απόψεις. Αντίθετα τους προκαλεί αλλεργία η επιμονή στα ελληνικά δικαιώματα. Σε κάθε περίπτωση αυτό που οφείλει να κάνει η Ελλάδα άμεσα είναι να προσδιορίσει αυτό που ονομάζουμε στο διεθνές δίκαιο ως «συνορεύουσες» περιοχές στις Θάλασσες της.

Κριτήρια και εργαλεία

Η εξωτερική πολιτική μιας δημοκρατικής κυβέρνησης οφείλει να υπηρετεί τους μεγάλους στρατηγικούς στόχους ενός κράτους και της κοινωνίας του με τον πιο ενεργητικό, δημοκρατικό, αποτελεσματικό και δίκαιο τρόπο. Να έχει αντίληψη για το παγκόσμιο γίγνεσθαι και της πραγματικής θέσης της Ελλάδας σε αυτό. Να κατανοεί τα άμεσα προβλήματα της χώρας και να διατυπώνει με σαφήνεια το τι ακριβώς επιδιώκει για τη θέση της χώρας σε έναν κόσμο που αλλάζει.

Η σαφής διατύπωση στόχων οφείλει να συνδυάζεται με αύξηση των χωρητικοτήτων (δηλαδή των δυνατοτήτων και ικανοτήτων) της εξωτερικής πολιτικής προκειμένου να πετύχει αυτούς τους στόχους. Αυτό σημαίνει, επίσης, καλύτερο συντονισμό των κρατικών μηχανισμών και δομών άσκησης εξωτερικής πολιτικής καθώς και καλύτερη συνεργασία ανάμεσα στο δημόσιο και σε άλλους θεσμούς που εκ των πραγμάτων ασκούν άμεσα ή έμμεσα εξωτερική πολιτική. Σημαίνει, ακόμα την αναδιάταξη των διευθύνσεων του ίδιου του Υπουργείου Εξωτερικών καθώς και καλύτερη συνεργασία με τις διευθύνσεις άσκησης διεθνής οικονομίας στα παραγωγικά υπουργεία, πριν από όλα με το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Εξωτερική Πολιτική και Ασφάλεια πάνε μαζί. Σημαίνει, επίσης, την κατανόηση της ανάγκης ανάπτυξης της ειδίκευσης της Ελλάδας στο νέο διεθνές περιβάλλον σε τομείς όπως είναι η διεθνής διαιτησία, η διαμεσολάβηση σε περιοχές συγκρούσεων, η ανάπτυξη εξειδικευμένων συστημάτων διαπραγμάτευσης. Όσο περισσότερο ειδικεύεται η εξωτερική πολιτική και παρεμβαίνει σε τρίτες διαδικασίες, τόσο ευκολότερα μπορεί να διεκδικήσει και προωθήσει την υλοποίηση των ελληνικών συμφερόντων.

Η Ελλάδα ζει σε μια πολύ δύσκολη περίοδο. Σε μια περίοδο που έχει πολλά κενά στην εξωτερική της πολιτική, έλλειμμα διεθνών συνεργασιών και συμμαχιών. Δεν έχει κάνει ιεράρχηση των προβλημάτων της στην εξωτερική πολιτική, ενώ εδώ και δέκα χρόνια δεν έχει διατυπώσει με σαφήνεια τους στόχους και επιλογές της, τόσο στα εθνικά θέματα, όσο και στην γενικότερη εξωτερική πολιτική. Το πιο ακραίο για τους παριστάνοντες τους φιλοευρωπαϊστές και που μας κυβέρνησαν, είναι το γεγονός ότι σήμερα απουσιάζει παντελώς μια σύγχρονη πρόταση ελληνικής ευρωπαϊκής πολιτικής.

Να κλείσουν άμεσα προβλήματα – να αναπτυχθούν συμμαχίες

Η Ελλάδα έχει από μια σκοπιά περισσότερα προβλήματα στον εξωτερικό της χώρο από λύσεις. Ακόμα και αν σε κάθε ένα από τα υπάρχοντα ανοικτά ζητήματα έχει δίκαιο, όπως και το πιστεύω, ακόμα και τότε τα πολλά προβλήματα δεν αποτελούν καλή προίκα εν μέσω κρίσης. Για αυτό, η Ελληνική εξωτερική πολιτική οφείλει να ιεραρχήσει και επιλέξει ποια θα κλείσει με έντιμους συμβιβασμούς και ποια θα τα παλέψει μέχρι τέλους προκειμένου να πετύχει εκείνες τις λύσεις που εδώ και χρόνια επιδιώκει.

Προσωπική μου γνώμη είναι ότι η Ελλάδα οφείλει να προχωρήσει άμεσα σε έναν επαναπροσδιορισμό της πολιτικής που ακολουθεί έναντι του γεωγραφικού περίγυρου της. Να βρει λύσεις πακέτο, όπως τις ονομάζουμε, στις σχέσεις της με την Αλβανία και το Κόσσοβο. Να εξετάσει, δηλαδή, την στάση της στο ζήτημα του Κοσσόβου με αντάλλαγμα την επικύρωση από την Αλβανία της συμφωνίας για την ΑΟΖ και την υφαλοκρηπίδα ανάμεσα στις δύο χώρες. Αυτό θα διευκολύνει το πέρασμα αγωγών ενέργειας πάνω από την Κέρκυρα με μεγάλα οικονομικά οφέλη. Να προωθήσει δε, ταυτόχρονα την άμεσης οριοθέτησης της ΑΟΖ στην Αδριατική με την Ιταλία.

Ο επαναπροσδιορισμός της ελληνικής στάσης στο Κόσσοβο, μπορεί να αποτελέσει και μια απάντηση σε εκείνους που θεωρούν ότι η Ελλάδα οφείλει να στηρίζει τυφλά την δική τους εξωτερική πολιτική, ενώ εκείνοι, επί παραδείγματι έχουν ήδη αναγνωρίσει τα Σκόπια με το παράνομο όνομα που αυτά έχουν προσποριστεί. Κατά τη γνώμη μου, επιπλέον, προκειμένου να υπάρξει δίκαιη λύση της διαφοράς που υπάρχει με τα Σκόπια, η Ελλάδα θα πρέπει να καταγγείλει άμεσα την ενδιάμεση συμφωνία, ώστε να αντιληφθούν οι γείτονες ότι οφείλουν να μετακινηθούν και συμβιβαστούν. Είναι πλέον πασιφανές ότι με την υπάρχουσα κατάσταση δεν υπάρχει καμία διάθεση από την άλλη μεριά να συμβάλλει στην επίλυση του προβλήματος του ονόματος. Παραβιάζει κάθε πρωί την ουσία της ενδιάμεσης συμφωνίας και στο τέλος της ημέρας, παρόλα αυτά, προσφεύγει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

Η Ελλάδα οφείλει να προχωρήσει στην εξασφάλιση προϋποθέσεων για τη συγκρότηση μίας συμμαχίας αλά Βαϊμάρη (τρίγωνο συνεργασίας Γαλλίας, Γερμανίας, Πολωνίας) με την Βουλγαρία και την Ρουμανία και την από κοινού διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής για τα Βαλκάνια. Με κάθε δε τρόπο να αντιπαλέψει τις προσπάθειες διεθνών οργανισμών και ισχυρών της δύσης, να μετατρέψουν τα Βαλκάνια σε αυλή μιας ΕΕ που συμπεριφέρεται ως να είναι Αυτοκρατορία και όχι «Ένωση».

Η Ελλάδα έχει ανάγκη από μια πολιτική πολύμορφων και πολύπλευρων συμμαχιών. Συμμαχίες πρέπει να πράξει με τις μικρές και μεσαίες χώρες της Ένωσης, όσον αφορά το θεσμικό μέλλον της ΕΕ. Με τις χώρες του Νότου και της Βόρειας Περιφέρειας όσον αφορά τις οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές της ΕΕ. Ταυτόχρονα να ανασυγκροτηθεί η ίδια σε μια γέφυρα ανάμεσα στην ΕΕ και τις αναδυόμενες δυνάμεις στον σημερινό κόσμο. Μάλιστα, με τις πλέον σημαντικές από αυτές, όπως είναι η Ινδία, η Ρωσία και η Κίνα διαθέτει η χώρα μας πολλαπλές κοινές παραδόσεις, μεγάλους ιστορικούς πολιτισμούς και ορισμένα κοινά προβλήματα.

Η Ελλάδα μακριά από πιέσεις της δύσης, αλλά και τους ανέξοδους ακτιβισμούς οφείλει να αναπτύξει σταθερές σχέσεις με δύο μεγάλες ιστορικές δυνάμεις της ευρύτερης περιοχής, το Ισραήλ και το Ιράν. Η ασφάλειά της ίδιας και της Κύπρου, μπορεί να συνδυαστεί με την ταυτόχρονη καλή συνεργασία, αλλά και την διαμεσολάβηση ανάμεσα σε τέτοιες δυνάμεις που βρίσκονται σήμερα σε τροχιά σύγκρουσης. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο ο πραγματικός και συνεχής συντονισμός με την Κύπρο καθώς και η προώθηση των προαναφερθέντων συμμαχιών θα είναι ένα καλό υπόβαθρο πλαίσιο για οποιεσδήποτε συνομιλίες με την Τουρκία και αποτροπής της τελευταίας να αξιοποιήσει την τάση παρακμής που δείχνει σήμερα η Ελληνική πολιτεία.