Stress Management: Αντιµετωπίζοντας τη «µάστιγα» της εποχής

 Η ζωή, τόσο σε επαγγελματικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο, είναι γεμάτη από πιεστικά χρονοδιαγράμματα, απαιτήσεις, αναποδιές και, εσχ...

 Η ζωή, τόσο σε επαγγελματικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο, είναι γεμάτη από πιεστικά χρονοδιαγράμματα, απαιτήσεις, αναποδιές και, εσχάτως, έντονα οικονομικά προβλήματα. Το στρες κατοικοεδρεύει στην καθημερινότητα και οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με καταστάσεις που τροχοπεδούν την ευημερία και το well-being τους.

Για αρκετούς, η κατάσταση μόνιμου στρες έχει γίνει τρόπος ζωής. Χωρίς να αποκλείεται και η εποικοδομητική παρουσία του φαινομένου, όπου οι άνθρωποι κινητοποιούνται και αποδίδουν κάτω από πίεση, στις περισσότερες περιπτώσεις το άγχος δρα ανασταλτικά και υπονομεύει την απόδοση. Με την αγωνία για τη διατήρηση της εργασιακής θέσης, την πίεση για καλύτερα αποτελέσματα και τις περισσότερες ευθύνες που αναλογούν ανά εργαζόμενο, απόρροια της μείωσης του ανθρώπινου δυναμικού, το «καμπανάκι» του εργασιακού στρες ηχεί ολοένα και πιο συχνά.
Το εργασιακό στρες ορίζεται ως η αντίδραση που έχουν οι άνθρωποι σε παράλογες-υπερβολικές απαιτήσεις που προκύπτουν στο περιβάλλον εργασίας. Βέβαια το άγχος από μόνο του δεν αποτελεί κατάσταση ασθένειας αλλά οι έρευνες δείχνουν ότι η παρατεταμένη παραμονή σε μια τέτοια κατάσταση συνδέεται με ψυχολογικές εκδηλώσεις όπως η κατάθλιψη αλλά και με σωματικά συμπτώματα όπως καρδιακές παθήσεις, σωματικούς πόνους και πονοκεφάλους. «Καταρχάς ως "στρες" ορίζουμε την εσωτερική αντίδραση ενός ανθρώπου σ’ένα εσωτερικό (π.χ. σκέψη) ή εξωτερικό (π.χ. ένα e-mail) ερέθισμα. ‘Άρα οι τρόποι εκδήλωσης ποικίλουν από άτομο σε άτομο - ένα γεγονός που ενδεχομένως προκαλέσει τεράστια πίεση σε κάποιον, μπορεί να είναι παντελώς αδιάφορο για κάποιον άλλο» εξηγεί η Μαρία Κατσαρού, co-author του βιβλίου «Under Pressure - Understanding and Managing the Pressure and Stress of Work».
Η ίδια ωστόσο αναφέρεται και σε μια άλλη παράμετρο: «Μία άλλη παράμετρος είναι η προσωπική "καμπύλη" αντοχής του καθενός η οποία είναι εντελώς διαφορετική για τον καθένα από εμάς. Συνεπώς το στρες έχει μία "σχετικότητα" και μία "ατομικότητα", χαρακτηριστικά τα οποία καταστούν σχεδόν αδύνατο να έχουμε συνταγές ή κανόνες. Οι εκδηλώσεις μπορεί να ποικίλουν από μία ημικρανία, μέχρι την εκδήλωση ενός εκζέματος στο δέρμα, έρπη στο χείλος, εχθρική συμπεριφορά, και πολλά άλλα». «Το εργασιακό στρες είναι ένας από τους μεγαλύτερους κινδύνους για το μέλλον σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο, όπως δείχνουν οι έρευνες και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού» τονίζει η Κρύστα Τζελέπη, Managing Partner της Treasure Lab Ltd.
Πιο συγκεκριμένα αναφέρει ότι ειδικότερα στην Ευρώπη, η τελευταία έρευνα που έγινε για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, με αποτελέσματα από 35,000 άτομα σε 36 χώρες της Ευρώπης έδειξε ότι: 80% των συμμετεχόντων θεωρούν ότι το εργασιακό στρες στα επόμενα 5 χρόνια θα αυξηθεί, ενώ 52% υποστηρίζουν ότι θα «αυξηθεί πολύ». Συγχρόνως, το 86% των συμμετεχόντων συμφωνεί ότι είναι σημαντικός παράγοντας για την ανταγωνιστικότητα μίας χώρας είναι το να υιοθετεί πρακτικές που προωθούν την εργασιακή υγεία και ασφάλεια, ενώ υπάρχει ένα 52% που το θεωρεί «πολύ σημαντικό».
Ατομικά και εταιρικά
Το στρες έχει απαραγνώριστο αντίκτυπο σε ατομικό επίπεδο επηρεάζοντας τη σωματική και ψυχολογική υγεία ενώ σημαντικές επιπτώσεις έχει στην κινητοποίηση και δέσμευση του ανθρώπινου δυναμικού. «Το stress είναι επικίνδυνο για την υγεία όταν γίνεται καθημερινό και μακροχρόνιο: όταν υπάρχουν συνεχώς "σφιχτές" προθεσμίες, μεγάλος φόρτος εργασίας, όταν η εργασία απαιτεί να είναι κανείς διαθέσιμος πάντα, όταν δεν προλαβαίνει και συνεχώς αισθάνεται ότι βρίσκεται “κάτω από το νερό και δεν προλαβαίνει να πάρει ανάσα”» επισημαίνει η Κρ. Τσελεπή και συνεχίζει: «τα τελευταία 2 χρόνια, είναι κάτι που το ακούμε όλο και περισσότερο από τα επιτυχημένα στελέχη της αγοράς. Ο αγώνας τον οποίο καλούνται να δώσουν για να ισορροπήσουν τις απαιτήσεις του ρόλου τους με την υπόλοιπη ζωή τους γίνεται ολοένα και πιο δύσκολος, με θύματα πρώτα από όλα τους ίδιους».
Αναφορικά με την εκδήλωση του φαινομένου σε διανοητικό και σε επίπεδο απόδοσης η Managing Partner της Treasure Lab επισημαίνει: «παρατηρούμε κακή διαχείριση χρόνου, μειωμένη ικανότητα λήψης ορθών αποφάσεων, δυσκολία συγκέντρωσης και εκμάθησης νέων πραγμάτων, δυσκολία να θυμηθούμε κ.λπ.Σε συναισθηματικό επίπεδο γίνεται κανείς ευερέθιστος, αποξενώνεται από τον ίδιο του τον εαυτό, πέφτει σε κατάθλιψη, διαταράσσονται οι κοντινές σχέσεις ενώ σε σωματικό επίπεδο οι επιπτώσεις μπορεί να είναι υπέρταση, πόνοι στο στομάχι και έλκος, πτώση του ανοσοποιητικού συστήματος, μόνιμη κούραση, πόνοι στην πλάτη και στον αυχένα και πολλά άλλα. Σε επίπεδο συμπεριφοράς μπορεί κάποιος να εμφανίσει βίαια ξεσπάσματα ή καταστροφική συμπεριφορά, χρήση ουσιών, αλκοολισμός» καταλήγει.
Στους κόλπους ενός οργανισμού η αύξηση του στρες έχει μεγάλες επιπτώσεις στην απόδοση των ανθρώπων, αυξάνοντας το turnover και τις απουσίες από το γραφείο. Αρκετές έρευνες συνδέουν τα υψηλά επίπεδα άγχους με τις άδειες ασθενειών ενώ τα ατυχήματα, οι συγκρούσεις, οι κακές συναδελφικές σχέσεις με ότι αυτές συνεπάγονται εντάσσονται στις αρνητικές επιπτώσεις του άγχους. «Επειδή το στρες είναι “συσσωρευτικό” αρκεί μία ελάχιστη και πολλές φορές ασήμαντη αφορμή για να οδηγηθεί ένας άνθρωπος σε νευρικό κλονισμό και να καταρρεύσει σε στιγμή που κανείς δεν θα το περιμένει. Πρόκειται φυσικά για τις περιπτώσεις ακραίου στρες όπου το συγκεκριμένο άτομο δεν έχει καν αναγνωρίσει ότι είναι “στρεσαρισμένο”. Σε λιγότερο ακραίες περιπτώσεις, επηρεάζεται σαφώς δραματικά η συγκέντρωση του ατόμου, η συμπεριφορά του, η κοινωνικότητα του και κατ’ επέκταση η όλη του συμπεριφορά στον εργασιακό χώρο» εξηγεί η Μ. Κατσαρού.
Πρακτική αντιμετώπιση
Το «χρηστόν» σε όλες τις περιπτώσεις είναι να γίνεται έγκαιρη διάγνωση αλλά και αντιμετώπιση του προβλήματος. Από τον κανόνα δεν ξεφεύγει και το φαινόμενο του άγχους. Σε γενικές γραμμές οι παρεμβάσεις για το stress management μπορεί να χωριστούν στις εξής κατηγορίες:
- Πρωταρχικές: έχουν ως στόχο την πρόληψη του άγχος. Αυτές περιλαμβάνουν ενέργειες όπως εκτίμηση καταστάσεων που προκαλούν στρες. Αυτές οι ενέργειες έχουν ως στόχο να προσδιοριστούν οι πιθανές πηγές του άγχους και η διαχείρισή τους με τέτοιο τρόπο ώστε να εξαλειφθεί ή να μειωθεί ο κίνδυνος που κρύβουν.
- Δευτερεύουσες: έχουν στόχο να αντιμετωπίσουν στις αγχωτικές καταστάσεις, προκειμένου να μειωθούν οι βλαβερές τους συνέπειες. Αυτές περιλαμβάνουν ενέργειες όπως η κατάρτιση-εκπαίδευση για τη διαχείριση του άγχους με σκοπό να βοηθήσουν τα άτομα που πιέζονται από στρεσογόνους παράγοντες.
- Τριτοβάθμιες: αντιμετωπίζουν τις επιπτώσεις του στρες, επικουρώντας στην ανάκτηση και αποκατάσταση του ατόμου που πιέζεται από στρες. Αυτές περιλαμβάνουν ενέργειες όπως η παροχή συμβουλών, η επαγγελματική υποστήριξη της υγείας και η ομαλή επιστροφή στην εργασία.
Ωστόσο, ο παραπάνω δεν αποτελεί το μοναδικό διαχωρισμό καθώς οι παρεμβάσεις για τη διαχείριση του άγχους μπορεί να χωριστούν και ανάλογα με το επίπεδο του οργανισμού στο οποίο παρεμβαίνουν:
- Οργανωτικές παρεμβάσεις: εξετάζουν πιθανά προβλήματα στρες που σχετίζονται με ολόκληρο τον οργανισμό. Σε γενικές γραμμές, ο στόχος είναι να διαπιστωθεί αν: α. υπάρχουν πηγές άγχους στις οποίες είναι εκτεθιμένο το σύνολο του ανθρώπινου δυναμικού, β. υπάρχουν, στους κόλπους του οργανισμού, συγκεκριμένα «hotspots», για παράδειγμα, μια ομάδα ή ένα τμήμα που είναι περισσότερο εκτεθειμένα σε κινδύνους στρες ή παρουσιάζουν περισσότερα προβλήματα που σχετίζονται με το άγχος. Σε αυτή την περίπτωση οι οργανωτικές παρεμβάσεις, ως επί το πλείστον, λειτουργούν με ένα προληπτικό τρόπο, αλλά μπορεί και να περιλαμβάνουν κάποια αντίδραση σε προβλήματα που έχουν ήδη κάνει την εμφάνισή τους.
- Παρεμβάσεις σε επίπεδο Manager ή ομάδας που εξετάζουν πώς ένας διευθυντής, ίσως σε συνεργασία με τα μέλη της ομάδας, μπορεί με τον καλύτερο τρόπο να προλάβει, να εντοπίσει και να αντιμετωπίσει το άγχος. Συχνά, αυτό το επίπεδο της παρέμβασης περιλαμβάνει την εκπαίδευση των στελεχών ώστε να αποκτήσουν αντίστοιχες δεξιότητες. Επίσης, μπορεί να περιλαμβάνει την εισαγωγή μιας συγκεκριμένης διαδικασίας αξιολόγησης των κινδύνων του άγχους ή την αύξηση της αντιληπτικής ικανότητας των στελεχών σε συμπτώματα που σχετίζονται με το άγχος.
- Μεμονωμένες παρεμβάσεις που υποστηρίζουν ατομικά τους εργαζομένους σε θέματα stress management. Η πλειοψηφία αυτών των ενεργειών αποτελούν δευτεροβάθμιες ή τριτοβάθμιες παρεμβάσεις, όπως: εκπαίδευση για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων αντιμετώπισης του άγχους. Συμβουλευτικές υπηρεσίες που βοηθούν τα άτομα να διαχειρίζονται επιτυχώς αγχωτικές καταστάσεις ή τις επιπτώσεις του στρες. Και τέλος υπηρεσίες επαγγελματικής υγείας για την υποστήριξη των ατόμων που έχουν ήδη εκδηλώσει συμπτώματα του άγχος.
Viewpoint
Μήπως το στρες είναι θέμα κουλτούρας; Όλοι έχουμε βιώσει καταστάσεις έντονου εργασιακού στρες. Όταν τα πλάνα ανατρέπονται, όταν ο χρόνος παράδοσης πλησιάζει απειλητικά, όταν η επικοινωνία δεν είναι αποτελεσματική… Όποιος και αν είναι ο λόγος, το αποτέλεσμα είναι συχνά το ίδιο. Στρες και πάλι στρες. Τι σημαίνει όμως στρες στην εργασία; Όσο και αν το ψάξει κάποιος, θα βρει διαφορετικές ερμηνείες, ανάλογα με το ποια είναι η πηγή του προβλήματος. Όλες όμως καταλήγουν σε ένα κοινό παρονομαστή, την απώλεια ελέγχου που συχνά πηγάζει από τον κακό προγραμματισμό και τις προβληματικές συνεργασίες. Σε αυτό το σημείο μπαίνει στο προσκήνιο η Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού.
Αρχικά, με ένα δυνατό εργαλείο στα χέρια, την Ανάλυση των καθημερινών Υποχρεώσεων (Job Task Analysis) και με στόχο την υποστήριξη του εργαζόμενου, προχωρά - από κοινού με τον εργαζόμενο - σε πλήρη καταγραφή της καθημερινότητάς του. Ποιες ενέργειες πρέπει να πραγματοποιηθούν, με ποια συχνότητα, αν επαναλαμβάνονται, αν μπορούν να αποφευχθούν, πού υπάρχει κενό, ποιοι εμπλέκονται κ.λπ. Έτσι, οργάνωση και εργαζόμενος κατανοούν καλύτερα το χρόνο που απαιτείται για την επίτευξη του στόχου, εντοπίζουν τα σημεία ελέγχου και φροντίζουν για την καλύτερη οργάνωση της ημέρας. Σε δεύτερη φάση, έρχονται οι συνεργασίες. Εδώ τα πράγματα γίνονται πιο δύσκολα. Παρόλο που είναι λίγοι εκείνοι που έρχονται με ατζέντα να κάνουν τη μέρα των υπολοίπων ανυπόφορη, οι συνεργασίες συχνά διατρέχουν τον κίνδυνο να διαλυθούν προτού καλά ξεκινήσουν. Βασικοί παράγοντες για αυτό είναι η απουσία επικοινωνίας και η έλλειψη κατανόησης ή απουσίας κοινού στόχου. Εδώ είναι ξανά καθοριστική η παρουσία της οργάνωσης. Η στρατηγική επικοινωνίας και το πλάνο εφαρμογής που πρέπει να ακολουθεί, οφείλει να καλύπτει τις καθημερινές ανάγκες των εργαζομένων σε επικοινωνία.
Παράλληλα, η ύπαρξη ενός μοντέλου συνεργασίας με κανόνες, αμοιβαίες υποχρεώσεις και ορισμένο στόχο, διευκολύνει τη λήψη αποφάσεων από κοινού, ωθεί τις συνεργασίες να ακολουθήσουν συγκεκριμένο μοτίβο, ενώ παράλληλα αποτρέπει όποιες μικρο-συγκρούσεις ενδέχεται να προκύψουν. Ο χρόνος αξιοποιείται καλύτερα και οι επαγγελματικές σχέσεις παραμένουν σε αποδεκτό για όλους επίπεδο. Τα παραπάνω μπορούν να βοηθήσουν τον εργαζόμενο να αντιμετωπίσει το εργασιακό στρες. Τίποτα όμως δεν πρόκειται να βελτιωθεί αν δεν υπάρχει σοβαρή διάθεση από τον ίδιο να αντιμετωπίσει τις αδυναμίες του ή ακόμα περισσότερο, αν όλη η ομάδα δεν στηρίζει με συμπεριφορές ένα υγιές εργασιακό περιβάλλον. Μήπως τελικά είναι και το στρες θέμα κουλτούρας;

Έλενα Χερουβείμ, HR Manager, General Mills Hellas, Inofita Plant
 http://www.hrpro.gr/default.asp?pid=9&la=1&cID=4&arId=3415