Ευθύνη Υπουργών, η αντισυνταγματική διάταξη του αρ.86 του Συντάγματος

Του Τασιόπουλου Σταύρου* Είναι φαινόμενο, εξαιρετικά ενδιαφέρον να κρίνεται μια διάταξη του Συντάγματος, ως αντισυνταγματική, μιας και ...

Του Τασιόπουλου Σταύρου*

Είναι φαινόμενο, εξαιρετικά ενδιαφέρον να κρίνεται μια διάταξη του Συντάγματος, ως αντισυνταγματική, μιας και τεκμαίρεται ότι το Σύνταγμα στις διατάξεις του αποκρυσταλλώνει όλες τις αρχές εκείνες που θεσμίζουν το πολίτευμα (αναλογικότητα, ισότητα κλπ) και το κοινωνικό κράτος δικαίου.
Μια τέτοια πολυσυζητημένη περίπτωση είναι και το άρθρο 86 του Συντάγματος, (Μέρος Τρίτο, τμήμα Γ', κεφάλαιο β, σχέσεις Βουλής και Κυβέρνησης).
Η διάταξη είναι σαφέστατη και ξεκινάει στην παράγραφο 1, ανακηρύσσοντας τον αποκλειστικό της χαρακτήρα, ''Μόνο η Βουλή έχει την αρμοδιότητα να ασκεί δίωξη κατά όσων διατελούν ή διετέλεσαν μέλη της Κυβέρνησης ή Υφυπουργοί για ποινικά αδικήματα που τέλεσαν κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, όπως νόμος ορίζει. Απαγορεύεται η θέσπιση ιδιώνυμων υπουργικών αδικημάτων.
Εδώ λοιπόν τίθεται και το βασικό ζήτημα καθώς οι επόμενες παράγραφοι του άρθρου 86, απλώς ορίζουν την διαδικασία που θα ακολουθήσει η Βουλή, όπου βέβαια και εκεί υπάρχει ενδιαφέρον έντονο, σχετικά με τον τρόπο και τον απαιτούμενο αριθμό βουλευτών για την λήψη απόφασης. Αφού για την σχετική απόφαση κρίνεται απαραίτητη η ψήφισή της από την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των Βουλευτών. Κάτι τέτοιο μπορεί εύκολα να μεθοδευτεί, με απουσία από την ψηφοφορία ή λευκή ψήφο. Χαρακτηριστική περίπτωση η ψηφοφορία για την υπόθεση Παυλίδη το 2009,
όπου: Υπέρ της δίωξής του, ψήφισαν 146 βουλευτές, Κατά της δίωξης, ψήφισαν 144 βουλευτές, «Παρών» ψήφισαν 3 βουλευτές, Λευκή ψήφο έριξαν 5 βουλευτές.
Γιατί όμως το ίδιο το Σύνταγμα μοιάζει να παρακάμπτει ή να επικαλύπτει αρχές που το συγκροτούν και ορίζονται μάλιστα σε άλλες διατάξεις του, όπως το άρθρο 4 και το άρθρο 26.
Στο άρθρο το 4 το Σύνταγμα είναι σαφέστατο και αποκρυσταλλώνει την αρχή της ισότητας, όπου οι Έλληνες πολίτες είναι όλοι ίσοι ενώπιον του νόμου και έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις. Οι Υπουργοί συγκροτούντες την εκτελεστική εξουσία, ως το κομμάτι του ανώτερου πλαισίου αντιπροσώπευσης και απόδοσης της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας όπου όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον κυρίαρχο λαό,
είναι πασιφανές ότι αποτελούν το ισχυρότερο παράδειγμα για την λειτουργία της αρχής της ισότητας. Αν δεν είναι οι Υπουργοί το ίδιο ίσοι προς τον νόμο με τους πολίτες που αντιπροσωπεύουν τότε μήπως κάποιοι είναι πιο ίσοι από κάποιους άλλους;;;
Ο εφαρμοζόμενος νόμος, σύμφωνα με το ''όπως νόμος ορίζει'' για την δίωξη των Υπουργών λέει ότι "Οι Υπουργοί θεωρούνται υπάλληλοι κατά την έννοια του άρθρου 13 περ. α΄ του Ποινικού Κώδικα." Άρα δηλαδή εξομοιώνονται και πειθαρχικά ως υπάλληλοι και το κατ΄αναλογία πειθαρχικό τους αποτελεί το σώμα της Βουλής. Όμως η Βουλή αν μπορεί να ειπωθεί ότι διατάζει μια ιδιότυπη ΕΔΕ, δηλαδή η ειδική κοινοβουλευτική επιτροπή ύστερα παραπέμπει σε Ειδικό Δικαστήριο;
Όμως εδώ μήπως ο Υπουργός που είναι πειθαρχικώς προϊστάμενος των υπαλλήλων των κεντρικών και περιφερειακών υπηρεσιών που ανήκουν στην αρμοδιότητά του, γίνεται και παράλληλα ένας απλός υπάλληλος; Τι σύμπτωση ιδιοτήτων είναι άραγε αυτή όπου ο προϊστάμενος για την τήρηση των πειθαρχικών κανόνων εξομοιώνεται με απλό υπάλληλο ως προ το όργανο στο οποίο συμμετέχει, υφίσταται διπλή ιδιότητα ή τελικά άλλος είναι ο σκοπός της διάταξης του άρθρου 86 Σ ;
Είναι επίσης σαφές ότι και στο άρθρο 26, που αποτελεί μέρος του σκληρού πυρήνα του Συντάγματος και δεν υπόκειται σε αναθεώρηση περιγράφεται ξεκάθαρα η διάκριση των εξουσιών στην ελληνική πολιτεία. Η δικαστική εξουσία ασκείται από τα δικαστήρια, και εφ όσον όλοι είναι ίσοι ενώπιον του νόμου, γιατί οι Υπουργοί για πιθανή ευθύνη κατά την άσκηση των καθηκόντων τους να πρέπει πρώτα η Βουλή να αποφασίσει την δίωξή τους και ύστερα να συσταθεί Ειδικό Δικαστήριο, απαρτιζόμενο από δικαστές των ανωτάτων δικαστηρίων ;
Εδώ μπορεί να λεχθεί ότι η Βουλή δεν υποκαθιστά την δικαστική εξουσία μιας και αν υπάρξει τελικά παραπομπή δίωξης Υπουργού, αρμόδιο για την εκδίκαση είναι Ειδικό Δικαστήριο από δικαστές, άρα τελικώς και οι Υπουργοί είναι ίσοι ενώπιον του νόμου. Το θέμα τίθεται στο κατ' αρχήν μιας και για αυτούς δεν δύναται να υπάρξει εισαγγελική δίωξη ή και μηνυτήρια αναφορά και να κριθούν αυτές αυτοτελώς και αποκλειστικά από την ίδια την δικαιοσύνη, αλλά πρέπει πρώτα να αποφασίσει η Βουλή αν θα επιτρέψει κάτι τέτοιο.
Εδώ να τονιστεί πως πρόκειται για αδικήματα που τελέστηκαν κατά την άσκηση καθηκόντων, και εδώ τίθεται και ο διαστρεβλωτικός χαρακτήρας της φημισμένης φράσης πρώην πρωθυπουργού: ' όποιος έχει στοιχεία, στον εισαγγελέα '
Άρα λοιπόν διαπιστώνεται ευθεία σύγκρουση με την αρχή της ισότητας και με την διάκριση των εξουσιών, απονέμοντας χαρακτηριστικά δικαστηρίων στην λειτουργία της Βουλής. Όμως και πάλι μοιάζει κάπως παράλογο να προχωρά διάταξη του Συντάγματος σε τόσο προφανή αντισυνταγματική παρέκλιση. Ποιο είναι τελικά το βαθύτερο δημοκρατικό ιδεώδες που προφυλάσσει και ορίζει όμως αυτή η διάταξη; Και υπάρχει τελικά αυτό;
Μπορεί να λεχθεί ότι οι Υπουργοί μιας και αποκρυσταλλώνουν την αντιπροσωπευτική αρχή, εκπορευόμενη από την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, θα πρέπει αυτή να τονίζεται και στην λειτουργία της διαδικασίας για την ποινική ευθύνη υπουργών. Δηλαδή μιας και η Βουλή είναι το σώμα εκείνο που συγκεκριμενοποιεί την αντιπροσώπευση του κυρίαρχου λαού είναι και το πιο αρμόδιο να κρίνει κατ' αρχήν και την δράση των μελών του.
Οι Υπουργοί δηλαδή με την διαδικασία του άρθρου 86 κρίνονται εμμέσως από τον ίδιο το λαό, αφού οι βουλευτές είναι αντιπρόσωποί του. Τότε όμως ποια η τελική ανάγκη παραπομπής στην δικαιοσύνη και όχι μια απλή πειθαρχική τιμωρία. Η παραπομπή στην δικαιοσύνη ενσωματώνει την αρχή του κράτους δικαίου και της ισότητας, και του δημοκρατικού χαρακτήρα του πολιτεύματος καθώς και της λαϊκής κυριαρχίας, αφού τα δικαστήρια δικάζουν στο όνομα του ελληνικού λαού. Αλλιώς θα έμοιαζε με ολιγαρχικό πολίτευμα αντίθετο με την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, άρα ένα επιχείρημα όπως το παραπάνω στερείται βάσης.
Κατά την γνώμη μου το άρθρο 86 έχει τεθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να ενισχύσει και να βοηθήσει στην εμπέδωση του κύρους των δημοκρατικών θεσμών της κοινοβουλευτικής μας δημοκρατίας. Επαγωγικά δηλαδή αφού η Βουλή δίνει την δεδηλωμένη εμπιστοσύνη στην Κυβέρνηση και αυτή με τη σειρά της έχει να επιτελέσει το σοβαρό καθήκον του άρθρου 82 του Συντάγματος, τότε αυτοί που συμμετέχουν στο σπουδαίο αυτό έργο και για να μην παρακωλύονται από αυτό εξ αιτίας διαφόρων, αγωγών, μηνύσεων, αναφορών και διώξεων που είναι πιθανόν να εκπορεύονται από πολιτικούς αντιπάλους ή άλλα συμφέροντα, ή ως μέσον πίεσης για την μεθόδευση συγκεκριμένων κυβερνητικών αποφάσεων, δεν είναι δυνατόν να υπόκεινται σε ένα συνεχή δικαστικό κύκλο.
Κατ' αυτόν τον τρόπο το άρθρο 86 εμπεριέχει το σκεπτικό της απρόσκοπτης τέλεσης του κυβερνητικού έργου και αυτό μονάχα. Ύστερα από την λειτουργία στην πράξη του πολιτεύματος επί 38 συναπτά έτη έχει αποδειχτεί ότι η διαφθορά σε κυβερνητικό επίπεδο είναι υψηλότατη ανεξαρτήτως κυβερνήσεων. Είναι τόσα τα σκάνδαλα που δεν κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν παραδείγματα. Τίθεται λοιπόν το ζήτημα της στάθμισης τελικά των προτεραιοτήτων στο πολίτευμά μας, δηλαδή η προς την εύρυθμη λειτουργία της κυβέρνησης, επίμαχη διάταξη, επιτελεί τελικά το σκοπό της ή όχι και θα πρέπει να εναρμονιστεί με τις αρχές του Συντάγματος όπως περιγράφονται στα άρθρα 4 και 26;
Κρίνεται λοιπόν ως απαραίτητη η αναθεώρηση του άρθρου 86 και θα πρέπει να εξισώνει τους Υπουργούς με απλούς πολίτες ακριβώς για λόγους εμπέδωσης του κύρους των δημοκρατικών θεσμών, και για λόγους κρίσης που διέρχεται το πολίτευμα αλλά και για λόγους διάνθισής του. Μιας και είναι προφανές πως η διάταξη αυτή πέτυχε μάλλον αντίθετα αποτελέσματα από τον σκοπό της. Έτσι λοιπόν θα πρέπει να μπορούν και οι Υπουργοί να διώκονται χωρίς την παραπομπή του θέματος στη Βουλή, με την παραπομπή τους όμως και πάλι σε ένα Ειδικό Δικαστήριο.
Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να αντικατασταθεί η λέξη ''Μόνον η Βουλή'' στην αρχή του άρθρου 86 με μια φράση που να καθορίζει την αλλαγή αυτή και κατ' επέκταση και τις διαδικαστικές κινήσεις που ορίζονται στο άρθρο αυτό. Βέβαια, εδώ τονίζεται ότι η αναθεώρηση θα πρέπει να λειτουργήσει με τρόπο τέτοιο επιτρέποντας παράλληλα και στην Βουλή να εξακολουθεί να μπορεί να διώκει με τα δικά της μέσα Υπουργούς, με την διαδικασία που μπορεί και σήμερα.
Με έναν τέτοιο συνδυαστικό χαρακτήρα ελέγχου, σίγουρα γίνεται βήμα προόδου στην πάταξη της διαφθοράς αλλά και στην ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών που τόσο έχουν πληγεί από δεκάδες σκάνδαλα, και δεν απολαμβάνει η Βουλή την εμπιστοσύνη και την καλή θέση στην συνείδηση των πολιτών όπως θα έπρεπε. Σίγουρα μια μελλοντική συνταγματική αναθεώρηση προς ενίσχυση και επανανοηματοδότηση των δημοκρατικών θεσμών δεν γίνεται να μην αλλάξει το άρθρο 86.

*ο Τασιόπουλος Σταύρος είναι ασκούμενος δικηγόρος και μεταπτυχιακός φοιτητής Δημοσίου Δικαίου & Πολ. Επιστήμης Νομικής Δ.Π.Θ.

Δημοσιευμένο άρθρο στο ψηφιακό νομικό περιοδικό ΘΕΜΙΣ, Τεύχος 1ο.