ΣΥΡΙΖΑ, από τον ριζοσπαστισμό στον ριζωματισμό

Άρθρο του Δημήτρη Α. Γιαννακόπουλου.  Ποια είναι πράγματι η πολιτική διάσταση του ΣΥΡΙΖΑ, σήμερα που αυτός βρίσκεται μόλις λίγα βήμα από ...

Άρθρο του Δημήτρη Α. Γιαννακόπουλου. 

Ποια είναι πράγματι η πολιτική διάσταση του ΣΥΡΙΖΑ, σήμερα που αυτός βρίσκεται μόλις λίγα βήμα από αυτό που συνηθίσαμε να λέμε «εξουσία», εννοώντας μάλλον αρνητικά για την κοινωνία πράγματα;

Για να καταλάβεις την πολιτική του ουσία, ερεύνησε την πολιτική παιδαγωγική που υπηρετεί το κόμμα αυτό και δες με προσοχή την εξέλιξη του Αλέξη Τσίπρα. Είναι σαφές πλέον πως στο κόμμα αυτό υποχωρεί ο ριζοσπαστισμός με την στρουκτουραλιστική έννοια ασφαλώς και ως ριζοσπαστικοποίηση θεωρείται η ανάπτυξη μιας ριζωματικής πολιτικής, βασισμένης σε μια ριζωματική αντίληψη περί παιδαγωγικής (Rhizomatic learning). Σύμφωνα με αυτήν η πολιτική γνώση που οδηγεί σε απόφαση δεν είναι γραμμικού χαρακτήρα, ούτε αποτελεί μορφή αριθμητικής προόδου. Η ίδια η ιστορία όπως και ο τρόπος που μαθαίνει ο πολιτικός παύει να θεωρείται μια γραμμική ακολουθία, αλλά χαρακτηρίζεται από στροφές, ζικ-ζακ, ασυνέχειες ή/και άλματα. Ο ΣΥΡΙΖΑ πλέον πολιτεύεται στη βάση μιας πολιτικής κουλτούρας που ομοιάζει με περιπεπλεγμένες ρίζες δέντρων, όπου η μια χρησιμεύει για την άλλη, αντί η ύπαρξη της μιας να προϋποθέτει ή να οδηγεί την/στην καταστροφή της άλλης. Μόνον που αυτό, αναγνώστη μου, δεν είναι πλέον στρουκτουραλισμός, αλλά σαφώς μεταστρουκτουραλισμός, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί λειτουργιστικός μετακονστρουκτιβισμός, ως διαδικασία πολιτικής «μάθησης-απόφασης».

Δεν το λέω, ούτε για καλό, ούτε για κακό. Το ορίζω δείχνοντας πώς αυτό ξεπερνά την πακτωμένη στη κοινή γνώμη αντίληψη περί αριστεράς. Πρόκειται για μια ιδιόμορφη στην πραγματικότητα αριστερά που διατηρεί τον στρουκτουραλισμό ως ιδεολογικό μπούσουλα, αλλά στην πολιτική πρακτική εισαγάγει έναν πραγματισμό, ο οποίος πρεσβεύει την ετερογένεια και ευμεταβλητότητα στις αποφάσεις, οι οποίες αποτελούν μια δομή στην οποία δεν κυριαρχεί ο αποκλεισμός, ούτε η σύνθεση δια της συναίνεσης, αλλά η αξιοποίηση του Άλλου, με την μορφή του πολιτικού περιβάλλοντος. Πώς, για παράδειγμα, θα αξιοποιηθεί η στρατηγική της τρόικας για την κατάργηση της τρόικας; Πώς θα αξιοποιηθεί η αφήγηση περί «εθνικού νομίσματος» για την βιώσιμη παραμονή στο ευρώ; Πώς θα αξιοποιηθεί η συνύφανση της στρατηγικής ηγεμονίας ΝΔ-ΠΑΣΟΚ με την κεντροευρωπαϊκή ελίτ, για την εγκατάλειψη της στρατηγικής της λιτότητας; Πώς τα αποτελέσματα της διαδικασίας πτώχευσης και φτωχοποίησης, θα αξιοποιηθούν για την παραγωγή πολιτικής δράσης που θα ακυρώνουν αυτήν την ίδια την διαδικασία;

Ας το δώσω για να καταλάβετε όλοι με μια αναλογία από τον χώρο της κυβερνητικής (: έλεγχος και επικοινωνία ανοιχτών συστημάτων): Θεωρείστε πως ευρωζώνη και ΕΕ λειτουργούν ως ένα δίκτυο, όπου – αναλογικώς με τον Manuel Castells, στο «Communication Power» - η εξουσία που παράγεται εντός των διαφόρων ευρωπαϊκών δικτύων ηγεμονισμού ασκείται μέσω του προγραμματισμού και της διαρκούς αλλαγής κατεύθυνσης των ροών τους. Η αντίσταση και η ανατροπή των θέσεων που επιβάλλει αυτή η ηγεμονία πρέπει να βρίσκεται στον αναπρογραμματισμό των δικτύων με βάση εναλλακτικά προγράμματα και καθολικές ευρωπαϊκές αξίες περί αλληλεγγύης και υπέρ των εργαζομένων, καθώς και στην αποδιοργάνωση των κυρίαρχων τάσεων και κατευθύνσεων (εντός της ΕΕ και κυρίως της ΟΝΕ). Στόχος είναι αυτά τα δίκτυα να μετατραπούν σε δίκτυα αντίστασης στην «στρατηγική της Μέρκελ» και φορείς πλέον κοινωνικής αλλαγής, μεταβαλλόντας τις ροές από το συντηρητικό φάσμα στο προοδευτικό.

Αυτό είναι το «κόλπο» του ΣΥΡΙΖΑ, ασχέτως αν το καταλαβαίνουν ή δεν το καταλαβαίνουν ακόμη και τα ίδια του τα στελέχη και σε ποιο βαθμό το εσωτερικεύουν στο αντιληπτικό τους σύστημα. Αυτή η μεθοδολογία είναι η πολιτική συνεισφορά του ίδιου του Αλέξη Τσίπρα, δεμένη πλέον με το προσωπικό του πολιτικό προφίλ και συνυφασμένη με την κυρίαρχη τάση της μετανεωτερικής, μεταστρουκτουραλιστικής ευρωπαϊκής αριστεράς. Θεώρησα πως με εντιμότητα θα έπρεπε αναγνώστη μου να ορίσω αυτή την μεθοδολογική προσέγγιση Τσίπρα και να συνεχίσω προσφέροντας μερικά ακόμη θεωρητικού χαρακτήρα σημεία της, τα οποία θεωρώ σημαντικά [Και μην ξεχνάς πως με θεωρητικές δομές σκέφτεσαι και αποφασίζεις εσύ ο ίδιος, μόνον που τις περισσότερες φορές δεν τις γνωρίζεις, τις παραγνωρίζεις, ή τις υπερβαίνεις μεταφυσικά, ιδεαλιστικά, θεοκρατικά. Ενώ αυτές είναι υλιστικού χαρακτήρα, είναι ένας κόσμος από πράγματα που λειτουργούν και αλληλοδρούν μαζί σου σαν παράγοντες,ενώ δεν είναι]:

- Το αριστερό ευρωπαϊκό κόμμα και η νεο-ηγεμονία στην μετανεωτερική μας Ευρώπη δεν είναι δύο στοιχεία απολύτως εχθρικά ή έστω διαχωρισμένα με κάποιο τείχος, αλλά εν πολλοίς υπάρχουν το ένα μέσα στο άλλο - και το ένα μέσω του άλλου.

- Ενώ η λύση στην κρίση βρίσκεται στην ΕΕ, το πρόβλημα της κρίσης βρίσκεται σε κάθε χώρα ξεχωριστά και το αριστερό κόμμα έχει κρίσιμο ρόλο στην προβληματοποίηση των αντικειμενικοτήτων που ορίζουν την υποκειμενικότητα (εθνική διάσταση) του προβλήματος. Η λύση έχει λοιπόν ως αφετηρία τους θεσμούς της ΕΕ και όχι την Ελλάδα, για παράδειγμα, που πλήττεται περισσότερο από όλους τους άλλους από την κρίση.

- Προσοχή, η ευρωπαϊκή νεο-ηγεμονία, δεν έρχεται απ’ έξω να επιβάλλει σε κάθε χώρα κάτι αντίθετο με τη βούληση της πολιτικής της ηγεσίας, αλλά είναι ήδη προηγουμένως η ίδια η σχέση κράτους- ΕΕ, ή κράτους-ΟΝΕ που συγκροτεί το κράτος και τη βούλησή του. Εδώ, η πολιτική αλλαγή και το νέο περιβάλλον που θα διαμορφώσει, θα μπορούσαν να παίξουν κρίσιμο ρόλο, προτρέποντας προς την μεταβολή αυτών των (προηγούμενων) σχέσεων.

- Η παραμένουσα ριζοσπαστικοποίηση των κομμάτων αυτών της Νέας Ευρωπαϊκής Αριστεράς έχει να κάνει πλέον με την εγκατάλειψη του μιλιταριστικού μοντέλου στις ευρωπαϊκές πολιτικές. Εγκαταλείπεται πλέον το zero-sum game και η επανάσταση παύει να αποτελεί την κεντρική ιδέα και τον άξονα οργάνωσης της αριστερής πολιτικής σκέψης και δράσης. Εδώ, νικητής δεν είναι αυτός που εκμηδενίζει την δύναμη του αντιπάλου, αλλά αυτός που τη χρησιμοποιεί.

- Ο ΣΥΡΙΖΑ, όπως και άλλα αριστερά κόμματα στην Ευρώπη, αντιλαμβάνονται, δέχονται και πολιτεύονται – δίχως να το δηλώνουν ρητά – πως ήδη έχουμε περάσει στην ΕΕ από τις κοινωνίες της κυριαρχίας στις κοινωνίες της πειθαρχίας, οδεύοντας ολοταχώς στις κοινωνίας του ελέγχου [Η Ελλάδα είναι η πρώτη που εισήλθε σε αυτό το φάσμα]. Το ζήτημα για την αριστερά είναι να χρησιμοποιήσει αυτή την δραματική έως εφιαλτική μεταβολή, έτσι ώστε να «εκβιάσει» για μια δημοκρατική πολιτική ένωση, παράλληλα με μια φιλολαϊκή διευθέτηση της κρίσης τοπικά στη χώρα μας, πράγμα που σε συνδυασμό θα επίλυε το διπλό πρόβλημα (της επιτροπείας και της λιτότητας).

- Ο ΣΥΡΙΖΑ - όπως και τα κόμματα του «αριστερού ριζωματισμού» στην ΕΕ - εγκαταλείπει ουσιαστικά με οδύνες και αντιφάσεις την ρομαντική εποχή του πρώιμου ευρωκομουνισμού και «ευρω-αναρχισμού». Δεν θεωρεί τον εργαζόμενο αγνό θύμα μιας διαδικασίας εκμετάλλευσης, αλλά τον ίδιο εσωτερικό στοιχείο και παράγοντα αυτής της εκμετάλλευσης, ο οποίος εσωτερικεύει την εκμετάλλευση ως στοιχείο κοινωνικής ανέλιξης. Τέρμα πλέον η αντίληψη πως ο αριστερός είναι ένα αδούλωτο άτομο, που αγωνίζεται εναντίον της εξουσίας, γράφοντας στα παλαιά του υποδήματα αστικούς νόμους και απαγορεύσεις! Ο αριστερός είναι και αυτός μέλος του συστήματος, όπως και ο δεξιός, με μια διαφορά: αμφισβητεί τους θεσμούς που προαγάγουν την ανισότητα και διαμορφώνουν κατηγορίες, απολιτικού στην ουσία, αποκλεισμού στην κοινωνία. Αμφισβητεί τους θεσμούς που καταργούν τον εργαζόμενο από ενεργό συστατικό της παραγωγικής διαδικασίας και τον πολίτη από αποφασιστικό παράγοντα της καθημερινότητας του. Και αυτά έχοντας διαρκώς υπόψιν πώς ο καπιταλισμός τρέφεται διαλεκτικά από την αμφισβήτηση και όχι από τους συντηρητικούς υποστηρικτές του.

- Ο καπιταλισμός έχει περισσότερη ανάγκη τον αναρχικό και τον κομμουνιστή γα να εξελιχθεί, σε ένα αειφόρο ριζωματικό πλαίσιο, από ό,τι τον νεοφιλελεύθερο ή τον παραδοσιακό δεξιό. Αυτό το ξέρει ή το νοιώθει η ευρωπαϊκή αριστερά και παύει να τροφοδοτεί με «καύσιμη ύλη» τον καπιταλισμό. Έτσι, συνδέει τον καπιταλισμό με την πατριαρχικού τύπου ηγεμονία και δείχνει το πρόβλημα της εκμετάλλευσης για την κοινωνία, μέρος του οποίου είναι και η ίδια η αριστερά. Η λύση του προβλήματος, έτσι, γίνεται κοινωνικό ζήτημα και στο βαθμό που γίνεται η πολιτική αλλάζει μορφή. Μετατρέπεται σε αμφισβήτηση της αυθεντικότητας των κομμάτων και τα κόμματα αναγκαστικά παύουν να θεωρούνται μορφές πρωτοπορίας. Γίνονται υπηρέτες της βούλησης της κοινωνίας. Και στο βαθμό που πετύχουν τα ίδια η κοινωνική βούληση να αποκτήσει δομικά-κριτικά χαρακτηριστικά προς τον καπιταλισμό, είναι αυτή που θα υπηρετήσει το αίτημα για ισότητα μέσα σε ένα περιβάλλον ελευθερίας, αλλάζοντας τα ίδια τα κόμματα και αλλάζοντας κόμματα. Η αριστερά σήμερα βρήκε τον τρόπο να συμβάλει στην κοινωνική πρόοδο, προβλέποντας ωστόσο την αυτοκαταστροφή των φορέων της, μέσα από αυτή την διαδικασία.

- Βλέπεις, επιτέλους η αριστερά ωριμάζει και παύει να βλέπει την εξουσία ως ένα εργαλείο, το οποίο πρέπει να κατέχει για την πραγμάτωση των ουμανιστικών της στόχων, αλλά ως μια σχέση. Δομεί λοιπόν αυτή τη σχέση με ένα μη-μιλιταριστικό τρόπο, ενδυναμώνοντας την κοινωνικότητά της έξω από την αφήγηση των στρατοπέδων. Αυτό προφανώς την καθιστά ως κομματικό φορέα σχετικά ασταθή δομή, αλλά την βοηθά να ριζώσει στην κοινωνία. Η ριζωματική, δηλαδή, προσέγγιση, που έρχεται να δώσει μια εντελώς νέα μορφή στον αριστερό ριζοσπαστισμό, βοηθά την αριστερά να ριζώσει στην κοινωνία και να επεκταθεί ταχύτατα εντός αυτής, θέτοντας όμως σε κίνδυνο μεσο-μακροπρόθεσμα την κομματική δομή ή τις κομματικές δομές που την εκφράζουν. Αυτό είναι το τίμημα που κάποια στιγμή θα πληρώσει και ο ΣΥΡΙΖΑ και καλό είναι να το γνωρίζει καί αυτός καί οι πολίτες…

Ήταν μια απόπειρα να παρουσιάσω, δίχως ιδιαίτερη συστηματοποίηση και φροντίδα, την θεωρητική βάση στην οποία στηρίζεται - κατά την γνώμη μου πάντα - ο ΣΥΡΙΖΑ, στην πραγματικότητα και όχι ως αναφερόμενη ταυτότητα. Το έπραξα με ειλικρίνεια και ευθύτητα, δίχως θετική ή αρνητική αξιολόγηση. Κάτι χάνεται, και κάτι κερδίζεται από αυτή την διαδικασία. Για κάποιους αυτό που χάνεται (ο ριζοσπαστισμός, με την έννοια της πάλης των τάξεων) είναι σημαντικότερο από αυτό που κερδίζεται (εσωτερίκευση του καπιταλισμού, ως διαχειριστική επιλογή και όχι ως επιβολή, από τον πολίτη που αναζητεί μια δημοκρατική εξέλιξη της οικονομικής κρίσης). Ως προς εμένα τέτοιο δίλημμα δεν τίθεται. Ριζοσπαστικό θα ήταν, με άλλη ασφαλώς έννοια, εάν ο ΣΥΡΙΖΑ προχωρούσε στο δεύτερο, προκαλώντας την κοινωνία να τον ανατρέψει ως κυβέρνηση αύριο δια μιας διαβούλευσης που θα είχε ως πυρήνα της το πρώτο. Αυτό σημαίνει πως η αριστερά σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αποσκοπεί στην ρευστοποίηση, διύλιση ή διασκέδαση των καπιταλιστικών σχέσεων, αλλά στην έντιμη και πραγματιστική ανάδειξή τους στη κοινωνία. Για τις εναλλακτικές μορφές επίλυσης συγκρουσιακών καταστάσεων εντός της κοινωνίας, εξαιτίας του καπιταλιστικού μοντέλου παραγωγής, να αποφασίζει η ίδια η κοινωνία, με απώτερο στόχο να περάσει η ουσιαστική κυριαρχία από το κράτος και το κόμμα στην ίδια την κοινωνία. Έτσι αντιμετωπίζεται το σύγχρονο ζήτημα της πειθαρχίας και του έλεγχου μέσω επιτροπείας που μας απασχολεί και δικαίως μας τρομοκρατεί!