Η Περιφέρεια Κρήτης για τη παγκόσμια ημέρα υγείας

Όπως είναι γνωστό η 7η Απριλίου έχει καθιερωθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) ως παγκόσμια Ημέρα Υγείας και αφιερών...

Όπως είναι γνωστό η 7η Απριλίου έχει καθιερωθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) ως
παγκόσμια Ημέρα Υγείας και αφιερώνεται κάθε χρόνο σε κάποιο θέμα σχετικό με την υγεία.

Ο εορτασμός της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας Υγείας εστιάζεται στις μολυσματικές ασθένειες που μεταδίδονται στους ανθρώπους μέσω διαβιβαστών – φορέων παθογόνων μικροοργανισμών (Vector – Borne diseases).

Η Δ/νση Δημόσιας Υγείας της Περιφέρειας Κρήτης, στα πλαίσια του εορτασμού αυτού θα ήθελε να ενημερώσει και να ευαισθητοποιήσει το κοινό με σκοπό τη καλύτερη δυνατή θωράκιση της Ατομικής αλλά κα της Δημόσιας Υγείας, αφού τα τελευταία χρόνια μέσω ορισμένων διαβιβαστών και συγκεκριμένα των κουνουπιών, πολλά μολυσματικά νοσήματα (Ελονοσία, Ιός του Δυτικού Νείλου, Δάγκειος Πυρετός κ.α.) άρχισαν να εμφανίζονται και να προκαλούν προβλήματα σε χώρες που μέχρι πρόσφατα ήταν άγνωστα.

1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ

Πρόκειται για ζωντανούς οργανισμούς που μπορούν να μεταδώσουν μολυσματικά – λοιμώδη νοσήματα απευθείας στον άνθρωπο ή μέσω ζώων (ξενιστές).

Πολλοί από αυτούς τους διαβιβαστές είναι έντομα τα οποία καταπίνουν τον μικροοργανισμό που προκαλεί την ασθένεια κατά τη διάρκεια του γεύματος τους από ένα μολυσμένο ξενιστή (ζώο ή άνθρωπο) και στη συνέχεια τον μεταφέρουν σε ένα νέο ξενιστή κατά τη διάρκεια του επόμενου γεύματος.

Οι πιο γνωστοί διαβιβαστές είναι τα κουνούπια καθώς και συγκεκριμένα είδη από κρότωνες(τσιμπούρια), μύγες, φλεβοτόμους(σκνίπες), Αφανίπτερα (ψύλλοι), κοριούς και σαλιγκάρια γλυκών νερών.

Στο παρακάτω πίνακα εμφανίζονται οι πιο συνηθισμένες ασθένειες που μεταδίδονται με διαβιβαστές:

2. ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

Κάθε χρόνο περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι μολύνονται και πάνω από ένα εκατομμύριο πεθαίνουν από νοσήματα που μεταδίδονται από διαβιβαστές.

Υπολογίζεται ότι το 1/6 των ασθενειών και των αναπηριών παγκοσμίως οφείλονται στις παραπάνω ασθένειες και εκτιμάται ότι ο μισός πληθυσμός της γης βρίσκεται σε κίνδυνο να προσβληθεί, με τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα και τις λιγότερες ανεπτυγμένες χώρες να διατρέχουν το μεγαλύτερο κίνδυνο.

Τα νοσήματα αυτά μπορούν να εμφανιστούν σε αστικές, ημιαστικές αλλά και σε αγροτικές περιοχές αλλά ευδοκιμούν συνήθως σε κοινωνίες με φτωχές συνθήκες διαβίωσης και συγκεκριμένα σε κοινότητες με έλλειψη πρόσβασης σε επαρκές συνθήκες στέγασης, κατανάλωσης καθαρού πόσιμου νερού και υγιεινής. Τα υποσιτισμένα καθώς και τα ανασοκατασταλμένα άτομα είναι ιδιαίτερα ευάλωτα.

3. ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΗ ΑΠΕΙΛΗ

Στη δεκαετία του 1940, η ανακάλυψη των συνθετικών εντομοκτόνων και η εφαρμογή προγραμμάτων ψεκασμού αποτέλεσε σημαντικό επίτευγμα στο περιορισμό των νοσημάτων που μεταδίδονται με διαβιβαστές.

Μέχρι το τέλος του 1960, πολλά από αυτά τα νοσήματα, με εξαίρεση την Ελονοσία στην Αφρική, έπαψαν να είναι πρωταρχικής σημασίας για τη Δημόσια Υγεία.

Όμως αυτό προκάλεσε σημαντική οπισθοδρόμηση. Τα προγράμματα ελέγχου έληξαν, οι πόροι ελαττώθηκαν, και οι ειδικοί σε θέματα διαβιβαστών εξαφανίστηκαν από τις Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας.

Έτσι τις τελευταίες 2 δεκαετίες, πολλές σοβαρές ασθένειες επανεμφανίστηκαν ή εξαπλώθηκαν σε νέα μέρη του κόσμου. Αν και παραδοσιακά, τα νοσήματα αυτά θεωρούνταν ότι ενδημούν σε τροπικές περιοχές, θέτουν μια ολοένα και ευρύτερη απειλή για τη Παγκόσμια Δημόσια Υγεία, τόσο όσον αφορά των αριθμό των ατόμων μου προσβάλλονται αλλά και τη γεωγραφικής τους εξάπλωση.

Η δυναμική τους αυτή να εξαπλώνονται σε παγκόσμιο επίπεδο, οι κλιματικές αλλαγές, τα νέα πρότυπα χρήσης της γης αλλά και οι γρήγορες και αυξανόμενες μετακινήσεις του πληθυσμού και των αγαθών, τις καθιστά επικίνδυνες να προσβάλλουν πάνω από το μισό πληθυσμό της γης.

Παράλληλα με την ανησυχητική αυτή εξάπλωση των ασθενειών αυτών, έρχεται να προστεθεί και η ανάπτυξη ανθεκτικότητας στα εντομοκτόνα.

Στις μέρες μας, τα περισσότερα είδη διαβιβαστών επιδεικνύουν αντοχή σε πολλές κατηγορίες εντομοκτόνων. Αν τα υφιστάμενα εντομοκτόνα χάσουν την αποτελεσματικότητα τους, αυτό θα οδηγούσε στη διαγραφή όλη της προόδου που έχει γίνει μέχρι σήμερα στη καταπολέμηση της ελονοσίας αλλά και σε άλλες ασθένειες που μεταδίδονται μέσω διαβιβαστών, ιδιαίτερα σε περιοχές της Αφρικής.

Την ίδια στιγμή υπάρχει σε παγκόσμιο επίπεδο τεράστιο έλλειμμα σε εξειδικευμένους επιστήμονες (εντομολόγους και ειδικούς σε θέματα διαβιβαστών γενικά). Πού λίγες Αφρικανικές χώρες εκπονούν προγράμματα καταπολέμησης κουνουπιών και αυτές σε ερευνητικο επίπεδο και άλλες έχουν ελάχιστους ειδικούς εντομολόγους.

4. Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Μεταξύ των ασθενειών που μεταδίδονται με διαβιβαστές και συγκεκριμένα μέσω δηγμάτων κουνουπιών και απασχόλησαν με την εμφάνιση ή την επανεμφάνιση τους την χώρα μας τα τελευταία χρόνια, είναι ο Ιός του Δυτικού Νείλου και η Ελονοσία.

Ιός του Δυτικού Νείλου:

Ο ιός του Δυτικού Νείλου ανήκει στην κατηγορία των φλαβοϊών. Απομονώθηκε για πρώτη φορά στην επαρχία του Δυτικού Νείλου στην Ουγκάντα το 1937, από όπου και πήρε το όνομά του. Μεταδίδεται με τσίμπημα από μολυσμένο κοινό κουνούπι (Culex spp.) και προσβάλλει τον άνθρωπο, τα πτηνά και τα άλογα, η κύρια όμως δεξαμενή του ιού στη φύση είναι τα πτηνά, ενώ οι άνθρωποι και τα θηλαστικά θεωρούνται ως αδιέξοδοι ξενιστές καθώς ο τίτλος του ιού στο αίμα τους, κατά τη διάρκεια της ιαιμίας, είναι χαμηλός και δεν επαρκεί για τη μόλυνση των κουνουπιών.

Η πλειονότητα των ανθρώπων που μολύνονται με τον ιό είναι ασυμπτωματικοί, περίπου 20% εμφανίζουν ήπια συμπτώματα γριπώδους συνδρομής και λιγότεροι από 1% παρουσιάζουν σοβαρότερες εκδηλώσεις από το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα, κυρίως εγκεφαλίτιδα, μηνιγγίτιδα, οξεία χαλαρή παράλυση. Οι πιο σοβαρές εκδηλώσεις εμφανίζονται σε ηλικιωμένα άτομα και ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς.

Το καλοκαίρι-φθινόπωρο 2010 εμφανίσθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα επιδημία λοίμωξης από τον ιό του Δυτικού Νείλου (ΔΝ). Από τις αρχές Αυγούστου μέχρι το Νοέμβριο 2010, διαγνώστηκαν συνολικά 262 περιστατικά, από τα οποία 197 ήταν κρούσματα με εκδηλώσεις από το κεντρικό νευρικό σύστημα (εγκεφαλίτιδα ή/και μηνιγγίτιδα ή οξεία χαλαρή παράλυση) και 65 κρούσματα με ήπιες εκδηλώσεις (κυρίως εμπύρετο νόσημα). Σημειώθηκαν συνολικά 35 θάνατοι, όλοι σε υπερήλικα άτομα με υποκείμενα νοσήματα.

Από τα δεδομένα των συστημάτων επιτήρησης της κυκλοφορίας του Ιού του Δυτικού Νείλου σε ζώα και ανθρώπους, δεν υπάρχουν ενδείξεις κυκλοφορίας του ιού του Δυτικού Νείλου στην Ελλάδα μετά τις 10/11/2013.
Μέχρι το Νοέμβριο του 2013 έχει καταγραφεί μικρότερος αριθμός κρουσμάτων σε ανθρώπους, σε σύγκριση με την περίοδο μετάδοσης 2012, στην Περιφέρεια Αττικής και τις ΠΕ Θεσσαλονίκης, Ξάνθης, Ημαθίας, Καβάλας, Σερρών, Πέλλας και Κέρκυρας, περιοχές γνωστής κυκλοφορίας του ΙΔΝ από τα προηγούμενα έτη.

Ελονοσία:

Η ελονοσία (malaria) ανήκει στην ομάδα των λοιμωδών παρασιτικών νοσημάτων, προκαλείται από το πλασμώδιο και μεταδίδεται κυρίως μέσω δήγματος (τσιμπήματος) από θηλυκά ανωφελή κουνούπια. Αποτελεί θεραπεύσιμο νόσημα εφόσον διαγνωστεί εγκαίρως αλλά παρ’ όλα αυτά μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές ή ακόμη και το θάνατο. Αν και βεβιασμένα θεωρήθηκε νόσημα του παρελθόντος, ενδημεί σε περισσότερες από 100 χώρες, κυρίως της υποσαχάριας Αφρικής και της Ασίας και απειλεί ακόμη και ανεπτυγμένες χώρες παγκοσμίως λόγω της αυξανόμενης μετακίνησης πληθυσμών.

Στην Ελλάδα η νόσος εκριζώθηκε το 1974, μετά από εντατικό και επίπονο πρόγραμμα καταπολέμησης κουνουπιών (1946–1960). Έκτοτε, καταγράφονται στην Ελλάδα ετησίως περίπου 30-50 περιστατικά που σχετίζονται (στη μεγάλη τους πλειονότητα) με ταξίδι ή παραμονή σε ενδημική για την ελονοσία χώρα.

Όμως από το 2009 καταγράφονται ετησίως κρούσματα ελονοσίας με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης σε διάφορες περιοχές της χώρας. Το 2009 καταγράφηκαν 7 κρούσματα με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης, το 2010 καταγράφηκαν 4 κρούσματα με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης, το 2011 καταγράφηκαν 42 κρούσματα με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης, το 2012 καταγράφηκαν 20 κρούσματα με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης και το 2013 καταγράφηκαν 3 κρούσματα με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης.

Το ενδεχόμενο επανεγκατάστασης της νόσου στην Ελλάδα είναι υπαρκτό, λόγω των παρακάτω παραγόντων:

(α) Κουνούπια του γένους Anopheles, τα οποία μεταδίδουν την ελονοσία, κυκλοφορούν σε διάφορες περιοχές της χώρας μας και οι δράσεις καταπολέμησής τους, που υπόκεινται στην ευθύνη της Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης.
(β) Η χώρα αποτελεί τόπο διαμονής και εργασίας μεταναστών από χώρες στις οποίες ενδημεί η νόσος, οι οποίοι μπορεί να φέρουν τη νόσο (υπνοζωίτες).
(γ) Σημειώνονται κλιματολογικές αλλαγές (αύξηση της μέσης θερμοκρασίας ή/και των θερμών ημερών ανά έτος), με συνακόλουθη αύξηση του πληθυσμού και της δραστηριότητας των κουνουπιών.

Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Αντιμετώπιση της Ελονοσίας

Στο πλαίσιο λειτουργίας διατομεακής – διυπουργικής ομάδας εργασίας εμπειρογνωμόνων που συστήθηκε στο Υπουργείο Υγείας εκπονήθηκε σχέδιο δράσης για την διατήρηση της χώρας ως ελεύθερης από ελονοσία και αποφυγής επανεγκατάστασης της νόσου στις περιοχές όπου είχε εμφανιστεί στο παρελθόν . Το σχέδιο δράσης με συντονισμένες ενέργειες που θα αναπτύσσονται συστηματικά μέσα στα επόμενα χρόνια τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο αναμένεται να οδηγήσει έως το 2018 σε εξάλειψη της ελονοσίας με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης.

Ήδη οι μέχρι σήμερα αναληφθείσες δράσεις καταπολέμησης των κουνουπιών έχουν επιφέρει σημαντική μείωση των κρουσμάτων με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης, ήτοι : από 42 κρούσματα το 2011 σε 3 το 2013. Επιπλέον αποφεύχθηκε, κατά το 2013 , ο κίνδυνος χαρακτηρισμού της χώρας , από τον Π.Ο.Υ., ως ενδημικής για την νόσο, ύστερα από την υλοποίηση στοχευμένων δράσεων ενεργητικής αναζήτησης κρουσμάτων, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της ιατρικής κοινότητας καθώς και άλλων προληπτικών δράσεων εστιασμένων σε περιοχές με ενδείξεις μετάδοσης της νόσου της ελονοσίας .

Τα προγράμματα καταπολέμησης των κουνουπιών που αποσκοπούν στην αποφυγή της επανεγκατάστασης της ελονοσίας έχουν ως αποτέλεσμα και τον έλεγχο της λοίμωξης από τον ιό του Δυτικού Νείλου καθώς και οι δύο ασθένειες μεταδίδονται διαμέσου νυγμού από μολυσμένα κουνούπια.

Όσον αφορά την πρόληψη μετάδοσης των προαναφερομένων ασθενειών βασικές ενέργειες είναι η έκδοση από την αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου σε ετήσια βάση εγκυκλίων για την καταπολέμηση των κουνουπιών οι οποίες απευθύνονται ( προς υλοποίηση) στις Περιφέρειες , τους Δήμους και όλους τους εμπλεκόμενους φορείς κατά περίπτωση καθώς και η αιτιολογημένη έκδοση αδειών για αεροψεκασμούς ( προνυμφοκτονίες ) και για κατ’ εξαίρεση ψεκασμούς με ULV ( ακμαιοκτονίες ) σε Περιφερειακές ενότητες της χώρας .

Επιπλέον βάσει των εγκυκλίων οι Υγειονομικές Περιφέρειες , οι Περιφέρειες και οι Καλλικρατικοί δήμοι οφείλουν να συνεργάζονται μεταξύ τους και με το ΚΕΕΛΠΝΟ προκειμένου να οργανώνουν και να πραγματοποιούν εκστρατείες ενημέρωσης των πολιτών για την σημασία της προφύλαξής τους από τα κουνούπια και τα προτεινόμενα μέτρα μέσω ενημερωτικών ομιλιών διανομή σχετικών ενημερωτικών εντύπων, μηνυμάτων σε τοπικούς ραδιοφωνικούς ή τηλεοπτικούς σταθμούς κλπ.

5. ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ & ΠΡΟΦΥΛΑΞΗΣ

Η έγκαιρη ανίχνευση και η κατάλληλη θεραπεία των κρουσμάτων σε συνδυασμό με την έγκαιρη εφαρμογή των κατάλληλων ολοκληρωμένων προγραμμάτων καταπολέμησης κουνουπιών αποτελούν θεμελιώδεις δράσεις της στρατηγικής Δημόσιας Υγείας για την αντιμετώπιση της ελονοσίας και της λοίμωξης από τον ιό του Δυτικού Νείλου.

Συγχρόνως όμως απαιτούνται τα ακόλουθα βασικά ατομικά μέτρα προφύλαξης που πρέπει να λαμβάνει καθένας με σκοπό την πρόληψη ασθενειών που μεταδίδονται από τα κουνούπια :
Κατάλληλα ενδύματα , όπως μακριά μανίκια και παντελόνια που καλύπτουν όσο περισσότερο γίνεται το σώμα. Πιο αποτελεσματικά είναι τα φαρδιά και ανοιχτόχρωμα ρούχα
Χρήση ανεμιστήρων ή κλιματιστικών. Ο δροσερός αέρας μειώνει την δραστηριότητα των κουνουπιών αλλά δεν τα σκοτώνει. Η χρήση ανεμιστήρων ( ιδίως οροφής ) δυσχεραίνει την προσέγγιση εντόμων.
Χρήση εντομοαπωθητικών στο ακάλυπτο δέρμα και πάνω από τα ρούχα. που περιέχουν τις παρακάτω δραστικές ουσίες:

ü DEET (N,N-διεθυλοτολουαμίδη)

ü Πικαριδίνη (picaridin) ή ικαριδίνη (icaridin)

ü Αιθέρια έλαια ευκαλύπτου

ü IR3535

Για τα εντομοαπωθητικά που περιέχουν DEET, προτιμώνται τα σκευάσματα με συγκέντρωση 20-50% για τους ενήλικες και 10-30% για τα παιδιά. Οι έγκυες και οι θηλάζουσες μητέρες θα πρέπει να ακολουθούν τις οδηγίες χρήσης των σκευασμάτων και να συμβουλεύονται το γιατρό τους. Εντομοαπωθητικά με DEET αντενδείκνυνται σε βρέφη μέχρι 2 μηνών, ενώ όσα περιέχουν αιθέρια έλαια ευκαλύπτου αντενδείκνυνται σε παιδιά μικρότερα των 3 ετών. Τα εντομοαπωθητικά προϊόντα πρέπει να επαλείφονται μετά από τα αντηλιακά, και δεν πρέπει να έρχονται σε επαφή με το στόμα, τα μάτια, το βλεννογόνο της μύτης καθώς επίσης και με τραύματα ή αμυχές (κοψίματα). Σε όλες τις περιπτώσεις, θα πρέπει να ακολουθούνται οι οδηγίες χρήσης του σκευάσματος.
Με αντικουνουπικά πλέγματα (σήτες), που εμποδίζουν τη δίοδο των κουνουπιών στα ανοίγματα του σπιτιού (π.χ. παράθυρα, φεγγίτες, αεραγωγοί τζακιού). Προσοχή απαιτείται στον περιοδικό έλεγχο και τη συντήρησή τους.
Με χρήση εντομοκτόνων στον αέρα. Περιέχουν πυρεθρινοειδή (π.χ. περμεθρίνη). Κυκλοφορούν στο εμπόριο στις εξής μορφές: αερόλυμα (αεροζόλ), ταμπλέτες, εξατμιζόμενο διάλυμα, σπιράλ («φιδάκια») κ.λπ. Τα εντομοκτόνα δεν πρέπει να εφαρμόζονται στο δέρμα. Σε όλες τις περιπτώσεις θα πρέπει να ακολουθούνται οι οδηγίες χρήσης του σκευάσματος ή της συσκευής.
Με χρήση κουνουπιέρας σε περιοχές με μεγάλη πυκνότητα κουνουπιών ή σε περιπτώσεις που αντενδείκνυται η χρήση άλλων προστατευτικών μέσων (όπως για παράδειγμα η χρήση εντομοαπωθητικών με DEET, σε βρέφη μικρότερα των 2 μηνών).
Με απομάκρυνση του στάσιμου νερού από λεκάνες, βάζα, γλάστρες, παλιά λάστιχα, υδρορροές και άλλα μέρη του κήπου, ώστε να μην έχουν πρόσβαση τα κουνούπια σε λιμνάζοντα νερά, που αποτελούν σημεία εναπόθεσης των αυγών τους. Ακόμα και το έδαφος που παραμένει για μεγάλα διαστήματα υγρό μετά το πότισμα, μπορεί να αποτελέσει σημείο εναπόθεσης αυγών.
Χρήση λαμπτήρων κίτρινου χρώματος για τον φωτισμό των εξωτερικών χώρων (προσελκύουν λιγότερο τα κουνούπια).
Κούρεμα γρασιδιού, θάμνων, φυλλωσιών(σημεία που βρίσκουν καταφύγιο τα κουνούπια ).
Πότισμα κατά προτίμηση τις πρωινές ώρες.

Προσοχή πρέπει να δίνεται κατά τις πιο επικίνδυνες ώρες έκθεσης στα τσιμπήματα των κουνουπιών. Τα περισσότερα είδη κουνουπιών, που μεταφέρουν τον ιό, τσιμπούν από το σούρουπο μέχρι το χάραμα.

6. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Επειδή το ενδεχόμενο επανεγκατάστασης των νοσημάτων που μεταδίδονται με διαβιβαστές και κυρίως της Ελονοσίας στην Ελλάδα είναι υπαρκτό, είναι επιτακτική ανάγκη χάραξης Εθνικής Στρατηγικής για την συνολική αντιμετώπιση του συγκεκριμένου προβλήματος Δημόσιας Υγείας, με εντατικοποίηση του προγράμματος καταπολέμησης κουνουπιών, ενημέρωση του κοινού και ευαισθητοποίηση των ιατρών για την ανάγκη έγκαιρης διάγνωσης και θεραπείας όλων των ασθενών με ελονοσία.