Γεγονότα, κριτική και αριστερός λόγος

Άρθρο του Δημήτρη Α. Γιαννακόπουλου.  Αριστερά σημαίνει πίστη σε ανθρωπιστικά ιδανικά, στην ισότητα και στην συντροφικότητα, καταλήξαμε ν...

Άρθρο του Δημήτρη Α. Γιαννακόπουλου. 

Αριστερά σημαίνει πίστη σε ανθρωπιστικά ιδανικά, στην ισότητα και στην συντροφικότητα, καταλήξαμε να θεωρούμε την εποχή της νεωτερικότητας, εστιάζοντας στην κριτική των καπιταλιστικών σχέσεων και της καπιταλιστικής πολιτικής οικονομίας.
Με αυτές τις αποσκευές εισήλθαμε στην μετανεωτερική και μεταβιομηχανική εποχή, τουλάχιστον για την Ευρώπη, για να ανακαλύψουμε πως η ρομαντική εποχή για την αριστερά έχει παρέλθει, παράλληλα με την απομαζικοποίηση του κινήματος των εργαζομένων και την κατάρρευση των ηγεμονικών ή αντιηγεμονικών αφηγήσεων που συνδέθηκαν με αυτό. Η προσπάθεια φορείς της αριστεράς να παραμείνουν προσδεδεμένοι και πολιτικά νομιμοποιούμενοι στην βάση της αριστερής αφήγησης κατά την νεωτερικότητα, οδήγησε είτε στην διαστροφή της ιστορίας, των πραγματικών γεγονότων δηλαδή που διαδραματίστηκαν από τα μέσα του 19ου μέχρι το τέλος του 20ου αιώνα, είτε απλώς στην αγνόηση των γεγονότων αυτών. Μοιάζει σαν ο ιστορικός υλισμός, αποσκοπώντας στην επίλυση του ζητήματος της πάλης των τάξεων, να οδηγούσε στην υπέρβαση της ιστορίας δια της λαϊκής επανάστασης προλεταριακού ή αγροτικού τύπου και στην εγκαθίδρυση μίας μεταβατικής ηγεμονικής δομής δικτατορικού ή αναρχοσυνδικαλιστικού χαρακτήρα που θα κατέληγε στην διαμόρφωση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας. Η «καθαρή», ή «ορθόδοξη» αριστερά την εποχή της νεωτερικότητας βίωσε την ουτοπία του τέλους της ιστορίας, που με την πολιτική διάσταση του σταλινισμού έλαβε μια άκρως απάνθρωπη, αυταρχική και υπερεξουσιαστική μορφή, την οποία κατά το μεταβατικό στάδιο από την νεωτερικότητα στην μετανεωτερικότητα, υιοθέτησαν οι νεοφιλελεύθεροι για να εξυπηρετήσουν τους δικούς τους ασφαλώς κοινωνικοοικονομικούς και πολιτικούς σκοπούς. Το «ευαγγέλιο» αυτής της καπιταλιστικής ρέπλικας του σταλινισμού, με την μορφή του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, συνέταξε με έναν μάλλον φαιδρό μεθοδολογικά τρόπο ο «νεοφιλόσοφος» Yoshihiro Francis Fukuyama, υπό τον τίτλο «The End of History and the Last Man» (1992).

Κάπως έτσι φτάσαμε σήμερα, όσα λαμπρά πνεύματα της αριστεράς και αυθεντικά προοδευτικά κινήματα αντιμετώπισαν κριτικάροντας την ουτοπία της μαρξιστικής εκδοχής του τέλους της ιστορίας, να λησμονηθούν, να αγνοούνται ή να παραβλέπονται, για να κυριαρχήσει ο επίπεδος, αντι-ιστορικός και απολιτικός λόγος μιας απολύτως χυδαίας Νεοδεξιάς και ένας πικραμένος μάλλον αντίλογος από την πλευρά αντικαπιταλιστών διαφόρων ιδεολογικών αποχρώσεων, που για έναν σχεδόν αιώνα εγκλωβίστηκαν απολύτως, ή σε σημαντικό βαθμό στο «τέλος της ιστορίας».

Συνέπεια αυτής της ιστορικής εξέλιξης των βιομηχανικών κοινωνιών προς την μεταβιομηχανική εποχή κι – αν θέλετε – ταυτόχρονα πολιτισμικό αίτιο αυτής της μετάβασης, υπήρξε η αδιαφορία προς τα γεγονότα υπέρ μιας μονοδιάστατης, θεοσοφικού τύπου κριτικής. Αναπτύχθηκε, με δυο λόγια, μία μορφή παιδαγωγικής που πρέσβευε πως η ερμηνεία της ιστορίας πρέπει να λάβει την θέση της ιστορίας και η κριτική σε κοινωνικά, πολιτικά ή οικονομικά φαινόμενα την θέση του πού, πώς, πότε και με ποιες συνέπειες ένα συμβάν έλαβε την μορφή του ιστορικού γεγονότος. Έτσι η κριτική και η ερμηνεία έφτασαν να προηγούνται, ή, στις χειρότερες περιπτώσεις, να αγνοούν εντελώς αυτό που συνέβη. Τα γεγονότα έτσι δομήθηκαν μέσω μιας συγκεκριμένης μεθοδολογίας κριτικής, κατασκευάζοντας στην συνέχεια τα ίδια τα ιστορικά συμβάντα από τα οποία λογικά θα έπρεπε να προκύπτουν. Εδώ πλέον αρχίζει η διαστροφή αυτής καθεαυτής της λογικής του ανθρώπου με την έννοια της λεγόμενης «κοινής λογικής». Πρόκειται για την κυριαρχία του δόγματος, που παραδόξως θεωρήθηκε τόσο από αριστερά, όσο και από δεξιά, προοδευτική προσέγγιση!

Θεωρώ πως ήρθε η στιγμή, ιδιαίτερα στην Ελλάδα της σοβαρής ηγεμονικής και καπιταλιστικής κρίσης, η αριστερά να ζήσει την Αναγέννησή της, να ξεφύγει από οποιαδήποτε μορφή δογματισμού, να ενσκήψει απροκατάληπτα στις ιστορικές πηγές και στην ιστορική εξέλιξη του στοχασμού και διαχωρίζοντας αυτά απολύτως από τους άμεσους και έμμεσους πολιτικούς στόχους, να ασκήσει μία νέα μορφή κριτικής κονστρουκτιβιστικού τύπου, η οποία ουσιαστικά θα συνθέσει ένα νέο πολιτικό λόγο. Αυτός ο πολιτικός λόγος θα είναι το όχημα της αριστεράς προς την κοινωνία και τον κόσμο και ο φορέας ανένδοτης κριτικής στάσης στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού, καθώς και στην μεθόδευση νεο-ηγεμονικής διάρθρωσης του γεωπολιτικού πόλου – ΕΕ (όπως το έχω ορίσει και εξηγήσει σε προηγούμενα σημειώματα).

Ένας τέτοιος αναγεννησιακός για την αριστερά πολιτικός λόγος, προφανώς θα διαμόρφωνε νέες κατηγορίες για την ανάπτυξη της κριτικής μας, τόσο απέναντι στην εξέλιξη του ηγεμονισμού και του καπιταλισμού, όσο και στην αναγέννηση του εθνικισμού – τουλάχιστον στο πλαίσιο της Ευρώπης, όπου θέλει δεν θέλει είναι ενταγμένη η ελληνική κοινωνία. Θέλω να το διατυπώσω με απόλυτη καθαρότητα: η αριστερά για να προσφέρει σήμερα στην ελληνική κοινωνία μία προοδευτική προοπτική υπέρ της συντριπτικής πλειονότητας των ελλήνων, θα πρέπει να αναπτύξει νέες κατηγορίες για την ερμηνεία της πραγματικότητας μετά από απροκατάληπτη αντιμετώπιση της ιστορίας και της πολιτικής οικονομίας και να μεταβάλει κουλτούρα και παιδαγωγική. Εκεί πιστεύω ότι βρίσκεται το μεγαλύτερο πρόβλημα της αριστεράς σήμερα, που ταυτίζεται δυστυχώς με το μεγαλύτερο πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας στο σύνολό της, το οποίο την εγκλωβίζει σε έναν φαύλο κύκλο κοινωνικής και οικονομικής απορρύθμισης, σοβαρής δημοκρατικής οπισθοδρόμησης και παραγωγικής αποτελμάτωσης.

Ο κυρίαρχος νεοφιλελευθερισμός σου προσφέρει ιστορικά και κοινωνικά διαστροφικές, οικονομίστικες κατηγορίες για να ορίσεις κοινωνικά τον εαυτό σου και το συμφέρον σου, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της αριστεράς σου προσφέρει χρήσιμες μεν μαρξιστικές κατηγορίες για να στοχαστείς, αλλά απολύτως απατηλές εάν αυτές δεν τις αναθεωρήσεις ριζικά, προσαρμόζοντάς τες κριτικά στο σημερινό περιβάλλον του νεοφιλελευθερισμού, της παγκοσμιοποίησης και του νεογερμανισμού σε ο, τι αφορά στην Ευρώπη. Μιλώ για έναν καινούργιο αριστερό λόγο σε αντίθεση με τον καινούργιο δεξιό λόγο, δίχως να θεωρώ τον έναν ή τον άλλον ως sui generis φαινόμενο. Εδώ φωλιάζει η μεγάλη απάτη της μετανεωτερικότητας με τον οικονομίστικο νεοφιλελευθερισμό της: για να επιβάλλει ένα σταλινικό μοντέλο ηγεμονίας με χρηματοπιστωτικά κυρίως μέσα, δομεί έναν (α)πολιτικό λόγο, όπου καθετί, από θεσμούς, ενέργειες κάθε μορφής έως προγράμματα «σωτηρίας», όπως το ελληνικό της τρόικας, θεωρούνται sui generis. Κι έτσι σε οδηγούν να κάνεις κριτική για την κριτική, αγνοώντας τα πραγματικά γεγονότα και τις πραγματικές επιλογές που τα διαμόρφωσαν. Αγνοώντας, δηλαδή, στην ουσία την πολιτική και τους πολιτικούς που διαμορφώνουν τα προβλήματα για να έρθουν μετά οι ίδιοι να τα επιλύσουν ως sui generis φαινόμενα!

Η σημερινή αριστερά θα διαχωριστεί απολύτως από την δεξιά αν πετύχει να αρθρώσει έναν τέτοιο λόγο που περιγράφεται μέσα σε αυτές τις αράδες. Αλήθεια, μήπως θα πρέπει σοβαρά να προβληματιστούν οι φορείς της αριστεράς και όσοι έλληνες τοποθετούν τον εαυτό τους στην προοδευτική κοινωνία, εάν πράγματι προς τα εκεί βαδίζουμε, ή μήπως σαν μεθυσμένοι αναλωνόμαστε σε φοβικές, συντηρητικές στην ουσία, στάσεις και συμπεριφορές που χαρακτήρισαν τις δραματικές αντιφάσεις της αριστεράς κατά την νεωτερικότητα;

Φίλοι στις ηγεσίες των αριστερών κομμάτων, αντέχετε την κριτική και τί είδους κριτική αντέχετε; Ξέρετε τί σημαίνει παραγωγική κριτική, ή δεν σας απασχολεί κι ενδιαφέρεστε μόνον για πιστούς οπαδούς ή χούλιγκαν, έτοιμους να ορμήσουν σε οποιονδήποτε θεωρεί συγκυριακά κορυφαίο αμφισβητία και αντίπαλο η ηγεσία της ομάδας;

Είναι καλή η κριτική κάποιων στον βαθμό που εξυπηρετεί τους συγκυριακούς μας στόχους και το προφίλ μας και κακή όταν αυτή, έστω και ελάχιστα, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι θολώνει το κομματικό λούστρο;

Είναι δυνατόν να θεωρήσει κανείς σοβαρός άνθρωπος με προοδευτικές κοινωνικές και βιοοικονομικές ιδέες, πως η αριστερή κριτική θα πρέπει να περιλαμβάνει μόνον την πολεμική εναντίον της σύγχρονης δεξιάς, χωρίς παράλληλα να ασκείται κριτική στην ύπαρξη και λειτουργία αριστερών κομμάτων;

Είναι δυνατόν όσοι αναπτύσσουν κατηγορίες σύγχρονου πολιτικού λόγου και δεν εγκλωβίζονται στον ξύλινο λόγο και στα παραδοσιακά στερεότυπα της αριστεράς της νεωτερικότητας, να θεωρούνται ακοινώνητοι ή και γραφικοί με αριστερούς όρους, πλησιάζοντας στο σημείο αυτό τους φασίστες που τους θεωρούν «θολοκουλτουριάρηδες»;

Αλήθεια, πιστεύετε πως είναι σήμερα ρόλος ενός αριστερού κόμματος να ορίζει αυτό αυθεντικά τί είναι και τί δεν είναι αποδεκτή κριτική, πού και πώς πρέπει να γίνεται και από ποιους;

Ή μήπως θεωρείτε σύγχρονη αριστερή αντίληψη και στάση να δομούνται κατηγορίες με την μορφή στρατοπέδων και μιλιταριστικού χαρακτήρα αντιπαραθέσεων με τον κομματικό αντίπαλο με την χρησιμοποίηση των ίδιων όπλων με αυτόν, και πως ο ιερός σκοπός της αριστεράς αγιάζει τα μέσα επίτευξής του, όπως ακριβώς και τον έμμεσο αποκλεισμό ή την υποβάθμιση της κριτικής που ασκείται με θετικό ασφαλώς και παραγωγικό πνεύμα; Αλήθεια, γίνεται να υπάρξει σύγχρονη αριστερά δίχως νέα μορφή στην αντίληψη της συντροφικότητας;

Μήπως η σύγχρονη αριστερά θα έπρεπε, αντί να αναφέρεται κατά καιρούς σε τολμηρούς και ανιδιοτελείς αριστερούς που τόλμησαν να ξεφύγουν από την τυποποιημένη κριτική και να δοκιμάσουν την δική τους αντοχή προσεγγίζοντας απροκατάληπτα και απομυθοποιητικά την πραγματικότητα, όπως ο George Orwell, (Eric Arthur Blair), διαμορφώνοντας το πρόπλασμα για νέες κατηγορίες στοχασμού, να καταλάβει και να εσωτερικεύσει βαθιά τί πράγματι προσέφεραν και σε ποιους αυτοί οι «ακοινώνητοι» της εποχής τους;