Η Πηνελόπη Δέλτα πέθανε από έρωτα

Της Παρής Σπίνου.   Αυτό το αυτοβιογραφικό έργο της, το μόνο που απευθύνεται σε ενηλίκους, ρίχνει νέο φως στη ζωή της, αλλά και στην...

Της Παρής Σπίνου. 

Αυτό το αυτοβιογραφικό έργο της, το μόνο που απευθύνεται σε ενηλίκους, ρίχνει νέο φως στη ζωή της, αλλά και στην αυτοκτονία της. Η κεντρική ηρωίδα του μυθιστορήματος ζει ένα μεγάλο ανολοκλήρωτο πάθος. Οπως και η συγγραφέας, που έζησε διχασμένη ανάμεσα στην άσβεστη λατρεία της για τον Ιωνα Δραγούμη και το καθήκον απέναντι στον σύζυγό της.

Σχεδόν 75 χρόνια μετά το τέλος της συγγραφής του παραδίδεται στο κοινό το τρίτομο έργο της Π.Σ. Δέλτα «Ρωμιοπούλες», σε επιμέλεια Αλέκου Π. Ζάννα, από τις εκδόσεις Ερμής. Είναι το μόνο μυθιστόρημά της που απευθύνεται σε ενήλικες. Εντονα αυτοβιογραφικό, αποκαλύπτει μέσα από τα μάτια της κεντρικής ηρωίδας τον έρωτά της για τον Ιωνα Δραγούμη, πτυχές της ζωής της που κρατούσε καλά κρυμμένες και φωτίζει τα αίτια που την οδήγησαν στην αυτοκτονία.

Η αγαπημένη συγγραφέας των παιδιών («Τρελαντώνης», «Μάγκας», «Παραμύθι χωρίς όνομα» κ.ά.) έδωσε τέλος στη ζωή της στις 2 Μαΐου 1941, την ημέρα που τα γερμανικά στρατεύματα μπήκαν στην Αθήνα -είχαν προηγηθεί άλλες δύο απόπειρες. Πολλοί πιστεύουν ότι η ένθερμη πατριώτισσα το έκανε αυτό γιατί δεν άντεχε να βλέπει την Ελλάδα υπό κατοχή. Ωστόσο, φαίνεται πως πέθανε από έρωτα, από το πάθος της για τον Δραγούμη που παρέμεινε άσβεστο, παρ’ ότι την πρόδωσε το 1912 για τη Μαρίκα Κοτοπούλη. Η εμμονή για τη σχέση αυτή την κατατρύχει ακόμα και μετά τη δολοφονία του από βενιζελικά τάγματα ασφαλείας, το 1920.

Η τριλογία των 1.400 σελίδων, που παράλληλα σκιαγραφεί τα πολιτικά γεγονότα και την κοινωνία της εποχής, δίνει μιαν άλλη εικόνα της Π. Σ. Δέλτα. Της μεγαλοαστής βενιζελικής, η οποία παρέμεινε πιστή στους κανόνες της ηθικής και την αίσθηση ευθύνης και καθήκοντος απέναντι στον σύζυγό της και στις κόρες τους.
«Ηταν καταπιεσμένη, με συσσωρευμένα προβλήματα, καταλαβαίνουμε γιατί αυτοκτονεί», τόνισε η ιστορικός Ιωάννα Πετροπούλου στην πρώτη παρουσίαση του ογκώδους μυθιστορήματος, σε εκδήλωση που έγινε χθες το πρωί στο πανέμορφο αρχοντικό της Π. Σ. Δέλτα, στην Κηφισιά. Το υπέροχο κτίριο με τον καταπράσινο κήπο φιλοξενεί πλέον τα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη. Εκεί κοντά βρίσκεται και ο τάφος της συγγραφέως, όπου πάνω του έχει χαραχτεί η λέξη «Σιωπή». «Μέσα από την ηρωίδα της ξεδιπλώνει τα σκοτάδια της ψυχής της. Μια γυναίκα εγκλωβισμένη μέσα στην κοινωνία και στο ίδιο της το σαρκίο. Εζησε διχασμένη ανάμεσα στη συντήρηση και την πρόοδο, το πάθος και το καθήκον. Διέθετε δύναμη ψυχής για να οραματιστεί έναν νέο κόσμο, όχι όμως και να τον ζήσει».

Η κυκλοφορία του μυθιστορήματος «Ρωμιοπούλες» σηματοδοτεί και το τέλος της παρουσίασης των κειμένων της Π. Σ. Δέλτα, που βρέθηκαν στο αρχείο της και αποτελούν αυτοτελή αυτοβιογραφικά κείμενα, σύμφωνα με τον Αλέκο Π. Ζάννα. «Αρχισε να γράφεται το 1926, ίσως και νωρίτερα, και ολοκληρώνεται 13 χρόνια αργότερα. Αποτελεί μια τριλογία 1.769 δακτυλόγραφων και τα μέρη της έχουν τους τίτλους “Ξύπνημα”, “Λάβρα” και “Σούρουπο”. Η δράση ξεκινά τον Ιανουάριο του 1895 και τελειώνει τον Νοέμβριο του 1920. Τα ιστορικά γεγονότα που σημαδεύουν τις ακραίες αυτές ημερομηνίες είναι η πτώση του Χαρ. Τρικούπη και του Ελ. Βενιζέλου, αντίστοιχα. Η κεντρική ηρωίδα, η Δέσποινα Κρινά-Δαπέργολα, ταυτίζεται με την Π. Σ. Δέλτα. Πολλοί από τους ήρωες ή τα γεγονότα του μυθιστορήματος αντιστοιχούν σε πραγματικά πρόσωπα ή γεγονότα της ζωής της. Οι τόποι δράσης έχουν αλλάξει: η Αλεξάνδρεια έχει αντικατασταθεί από την Αθήνα, η Φρανκφούρτη από τη Βομβάη».

Στο πρώτο μέρος συναντάμε για πρώτη φορά τη Δεσποινα στα 19 της χρόνια, μετά ενηλικιώνεται και παντρεύεται. Στον δεύτερο τόμο κυριαρχεί ο Βάσος Γάβρας, ο ανολοκλήρωτος έρωτάς της, «μια πιο ηρωική και εξιδανικευμένη μορφή του Ιωνα Δραγούμη». Ο τελευταίος τόμος περιέχει στοιχεία και γεγονότα της πολιτικής και κοινωνικής ζωής της Ελλάδας, όπου κυριαρχεί η μορφή του Βενιζέλου και ο Διχασμός.

«Οι “Ρωμιοπούλες” διατρέχουν την προσωπική ιστορία της Π.Σ. Δέλτα. Ανεξάρτητα από τις μυθιστορηματικές προσθήκες, η προσωπική της ιστορία, όπως μας την έχει καταθέσει με τις Αναμνήσεις και τα ημερολόγιά της, που έγραφε από το 1899 ώς τον θάνατό της, εμφανίζεται ξεκάθαρα», συνεχίζει ο Αλέκος Π. Ζάννας. «Η συγγραφέας μάς δίνει ένα συναρπαστικό αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα-ποταμό (roman fleuve) από τα λίγα που γράφονται στον πρώτο μισό του περασμένου αιώνα στη χώρα μας».
Η Π. Σ. Δέλτα θεωρεί το έργο της τελειωμένο τον Δεκέμβριο του 1939. Σημειώνει στο ημερολόγιό της στις 13 Μαρτίου 1940: «Οταν τελείωσα “το έργο” μου, κατέθεσα τα όπλα, είπα πως μπορώ πια να πεθάνω, αρκεί να το δημοσιεύσουν τα παιδιά μου, σαν ελευθερωθούν οι ελληνικές ψυχές και συνειδήσεις. Αυτά τον περασμένο Δεκέμβριο. Τώρα θέλω να δω την ελευθερία αυτή, ψυχών και συνειδήσεων. Μα θα τη δω άραγε;».