Τα εμπόδια δημοκρατικής υπέρβασης του εθνικού κράτους οδηγούν στη μόδα του αποσχιστικού εθνικισμού…

Άρθρο του Δ. Α. Γιαννακόπουλου. Σαν μόδα που υποχωρεί και επανέρχεται μοιάζει ο αποσχιστικός εθνικισμός και σαν ιστορική φάρσα η συμπερ...

Άρθρο του Δ. Α. Γιαννακόπουλου.

Σαν μόδα που υποχωρεί και επανέρχεται μοιάζει ο αποσχιστικός εθνικισμός και σαν ιστορική φάρσα η συμπεριφορά σημαντικής μερίδας δεξιών και αριστερών που υποστηρίζουν τυφλά και ασφαλώς άκριτα και απο-ιδεολογικοποιημένα ή ψευδο-ιδεολογικοποιημένα τέτοιες κινήσεις στη σημερινή Ευρώπη.

Η περίπτωση των ημερών που μας απασχόλησε και αφορούσε στον αποσχιστικό εθνικισμό που εκδήλωσε μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Σκωτίας, ή που μας απασχολεί και συνδέεται με την κρίση στην Ουκρανία, έχει ασφαλώς σημαντικές διαφορές από τον αποσχιστικό εθνικισμό που διαμόρφωσε νέα σύνορα στην μεταδιπολική Ευρώπη και ασφαλώς αποτελεί διαφορετικής τάξεως πολιτικό ζήτημα από τον αποσχιστικό εθνικισμό των Σλοβένων, Κροατών, Βοσνίων, Αλβανών του Κοσσόβου, για παράδειγμα, ή ακόμη του «επιχειρηματικού deal» που κατέληξε μέσα σε μια νύχτα στην απόφαση για το «βελούδινο διαζύγιο» της Τσεχίας με την Σλοβακία.

Η εκδήλωση και οργάνωση συμπεριφορών αποσχιστικού χαρακτήρα έχει πάντα ιδιαίτερα αίτια και μια ιδιαίτερη πολιτική ιστορία και πολιτική οικονομία. Όσοι προσεγγίζουμε αυτά τα αίτια συνήθως παρεξηγούμεθα: Να, θα σου πουν, αφού ο Γιαννακόπουλος προσεγγίζει τα αίτια και τον αιτιατό μηχανισμό του αποσχιστικού εθνικισμού στη σημερινή Ευρώπη, νομιμοποιεί και δικαιολογεί τις αποσχιστικές τάσεις και συμπεριφορές! Είναι σαν να μού λένε πως ερμηνεύοντας τις σύγχρονες αιτίες του ρατσισμού, του εθνικισμού, του λαϊκισμού κλπ., ή της οικονομιστικής διαστροφής του ευρωπαϊσμού, πως ουσιαστικά παρέχω νομιμοποιητική πολιτικά βάση, άρα εμμέσως υποστηρίζω τον ρατσισμό, τον λαϊκισμό ή τον αντι-ευρωπαϊσμό αντίστοιχα! Δεν το κάνω ασφαλώς, και αυτοί που νομίζουν πως το κάνω συγχέουν συνειδητά ή ασυνείδητα ένα ερμηνευτικό εγχείρημα στη βάση εντοπισμού και προσέγγισης κάποιου αιτιατού μηχανισμού, με την δικαιολόγηση ή αποδοχή των αποτελεσμάτων που προκαλεί αυτός ο μηχανισμός. Όσοι δεξιοί διακατέχονται και εκφράζουν αυτή τη σύγχυση ας εξετάσουν την πιθανότητα να μην είναι φιλελεύθεροι αλλά φασίστες, ενώ όσοι αριστεροί διαπράττουν το ίδιο διανοητικό ολίσθημα ας σκεφτούν στα σοβαρά μήπως δεν είναι σοσιαλιστές, κομμουνιστές ή αναρχικοί αλλά απλώς αριστεροί φασίστες!

Επειδή τα ζητήματα που απασχολούν την διαδικτυακή μας επικοινωνία είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα, καλό θα ήταν να είμαστε (πομπός και δέκτης) ιδιαίτερα προσεκτικοί και κυρίως έντιμοι. Όσες φορές δοκιμάζω μια ερμηνεία ενός πολιτικού φαινομένου δεν το κάνω για να το νομιμοποιήσω πολιτικά ή για να δικαιολογήσω συμπεριφορές που το παράγουν, αλλά για να συμβάλω στην κατανόησή του. Εδώ έρχομαι να συναντήσω τον φιλοσοφικό στοχασμό του Μαρξ – που στην πραγματικότητα δομήθηκε από προοδευτικούς ένα περίπου αιώνα πριν από αυτόν: κατανοώ έναν (πολιτικό) αιτιατό μηχανισμό που παράγει ένα (κοινωνικό) αποτέλεσμα σημαίνει - για εμένα προσωπικά, όπως θα έπρεπε για τον κάθε προοδευτικό άνθρωπο - πως επιχειρώ να συμβάλω στην αλλαγή του αποτελέσματος και όχι στη συντήρηση της αλυσίδας εκ των αιτίων που το αναπαράγει. Αυτή η μορφή κριτικής-κονστρουκτιβιστικής, ερμηνευτικής προσέγγισης έρχεται τελικώς ως συμπέρασμα να «σπάσει την αλυσίδα» και να ταυτιστεί με το μήνυμα του Μαρξ: «το ζήτημα δεν είναι απλά να ερμηνεύσουμε τον κόσμο, αλλά να τον αλλάξουμε».

Έτσι, προσεγγίζοντας εδώ τον σημερινό αποσχιστικό εθνικισμό δεν έρχομαι να υποστηρίξω τα αποσχιστικά κινήματα στην Ευρώπη, αλλά ούτε τον αιτιατό μηχανισμό που τα παράγει, ο οποίος δομείται ως αφήγηση και πρακτική από την φιλοσοφία και πολιτική οικονομία της λεγόμενης επανένωσης της Ευρώπης, από την θεσμική αρχιτεκτονική της Ευρωπαϊκής Ένωσης δηλαδή καθώς και από την διαδικασία διεύρυνσής της. Μη-υποστηρίζοντας όλα αυτά, δεν σημαίνει πως υποστηρίζω κάτι ακριβώς αντίθετο – όπως με άκρατη ερμηνευτική βία θα θεωρήσει ο κάθε φασίστας. Η λογική, όποιος δεν είναι με εμάς, είναι με τους άλλους (τους εχθρούς μας) είναι Φ-α-σ-ι-σ-μ-ό-ς! Και αυτή η λογική πρέπει να αλλάξει, αν πράγματι επιθυμούμε μέσω της υλικής-ιστορικής και όχι της μυθοπλαστικά και θυματοποιητικά ψευδο-ιδεολογικοποιημένης προσέγγισης να αλλάξουμε ένα αποτέλεσμα, που στρέφεται προδήλως εναντίον της κοινωνικής προόδου.
Και ποιο είναι το αποτέλεσμα που στρέφεται εναντίον της κοινωνικής προόδου, στην περίπτωσή μας; Η διαλεκτική που διαμορφώνει κοινή γνώμη γύρω από το φαινόμενο του αποσχιστικού εθνικισμού στη σημερινή Ευρώπη, είτε αυτή εκφράζεται από δεξιά (: ρατσιστικός εθνικισμός, εναντίον της Νέας Τάξης Πραγμάτων ή της Παλαιάς Τάξης Πραγμάτων, ανάλογα την περιοχή, την περίπτωση και την πρόκληση), είτε από αριστερά (: υπέρ της αυτοδιάθεσης των λαών, εάν το κράτος που τους «περιέχει» δεν είναι δημοκρατικό), ή από το κέντρο (: ο αποσχιστικός εθνικισμός είναι κακό πράγμα στο βαθμό που αμφισβητεί το μοντέλο ανάπτυξης και νεο-ηγεμονίας της ΕΕ και οδηγεί σε αποσταθεροποίηση τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, αλλά καλό πράγμα στο βαθμό που ενισχύει την ολοκληρωτική αγορά, το ΝΑΤΟ και την πολιτική ισχύ του Βερολίνου και των Βρυξελλών στην Ευρώπη).

Δεν θα ακολουθήσω αυτές τις κανονιστικές, στην ουσία σεκιουριτοποιητικές και διαστροφικές του συγκεκριμένου πολιτικού φαινομένου προσεγγίσεις. Και ξέρετε γιατί; Διότι όλες είναι α-πολιτικές, άρα και α-νόητες, με όρους αλλαγής του καθεστώτος που οδηγεί στην παραγωγή τους και διαπραγμάτευσή τους. Διότι όλες εμφανίζονται μεθοδολογικά πρόχειρες, καιροσκοπικές, αντιφατικές και ανέντιμες, στο βαθμό που έρχονται να υποτάξουν τα αίτια στον ιδιοτελή μικρο-σκοπό μιας δογματικής αλήθειας ή ενός συμφέροντος που διακονούν.

Σήμερα, κατά τη γνώμη μου, ουσιώδης αιτία του αποσχιστικού εθνικισμού στην Ευρώπη είναι η αδυναμία δημοκρατικής υπέρβασης του εθνικού κράτους, σε μια περιοχή (Ευρώπη) όπου η μετανεωτερικότητα δομείται στη βάση των παρενεργειών υπέρβασης της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας: από τις εγγενείς αδυναμίες της ΕΕ, δηλαδή, από την διαστροφική πολιτική αντίληψη πως θα μπορούσες να κατασκευάσεις στην μεταδιπολική Ευρώπη ένα ΥΠΕΡ-ΚΡΑΤΟΣ κατ’ αναλογία του κλασικού εθνικού κράτους, που ωστόσο θεσμικά θα συγκροτείται υπό την ηγεμονία των δυνάμεων της αγοράς και στη βάση του ιδεολογήματος του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, προσαρμοσμένου στις ανάγκες του νεογερμανισμού [: νεο-ηγεμονικό φαινόμενο βασισμένο στην (1) πόλωση κεφαλαίων και τεχνολογίας στο κέντρο, (2) λιτότητα, (3) αντιπληθωρισμός].

Τι συμβαίνει εδώ; Κατασκευάζεις ένα Υπερ-κράτος σαν παραδοσιακό κράτος, που υπονομεύει, ωστόσο, αντικειμενικά - επειδή ακριβώς λειτουργεί σαν παραδοσιακό κράτος - πολιτικοοικονομικώς την κάθε ιδιαίτερη κρατική δομή, απορρυθμίζοντας το κοινωνικό της μοντέλο και την εσωτερική συνοχή τής κάθε ιδιαίτερης κοινωνίας, ενώ έρχεσαι ο ίδιος, για να αποφύγεις την ταξική προσέγγιση των νέων μορφών ανισοτήτων και αποκλεισμών που προκαλείς, να ερμηνεύσεις σε εθνικιστική βάση την προβληματική προσαρμογή στο Υπερκράτος-ΕΕ ή σε πρότυπους θεσμούς του όπως η ευρωζώνη.
Έτσι ο νεοφιλελευθερισμός, σε ένα win-win game με το νεογερμανισμό, επιχειρεί να επιβάλει στην Ευρώπη μια ομογένεια ψευδο-εθνικής μορφής σε διαφορετικές, ωστόσο, εθνικές οντότητες, με αποτέλεσμα όσες από αυτές δεν εμφανίζουν πλεονεκτήματα ανάπτυξης σε σχέση με άλλες - στη πραγματικότητα εκμεταλλευόμενες τις άλλες – να παρουσιάζουν τάσεις απεγκλωβισμού από την ΕΕ, που ενισχύουν ευθέως τον ρατσιστικό εθνικισμό, ενώ πυροδοτούν αντανακλαστικά τον αποσχιστικό εθνικισμό. Συγκεκριμένα, στο βαθμό που οι εθνικιστικές τάσεις καταπιεστούν έντονα ή δεν απορροφηθούν από το κεντρικό πολιτικό σύστημα των κρατών-μελών της ΕΕ, προκαλούν αποσχιστικές τάσεις ιδιαίτερων εθνοτικά κοινοτήτων, περιοχών ή επαρχιών, που μέχρι σήμερα ήταν σχετικά αρμονικά ενσωματωμένες στο κάθε κράτος-μέλος.
Στην πραγματικότητα κάθε μια από αυτές τις ιδιαίτερες εθνοτικές ομάδες που εκδηλώνουν αποσχιστικό εθνικισμό, εμφανίζονται να αισθάνονται αδικημένες από τον καταμερισμό πόρων, πολιτικής ισχύος/αντιπροσώπευσης και εργασίας εντός του κράτους (τους) που λειτουργεί ως υπο-θεσμός του Υπερκράτους-ΕΕ, ή η πολιτική ελίτ τους πιστεύει ή ισχυρίζεται πως πιστεύει πως ως ανεξάρτητη οντότητα εντός της ΕΕ, ή ακόμη και στις «παρυφές» αυτής θα είχαν ως λαός καλύτερη προοπτική ευημερίας. Με την έννοια αυτή είναι η ίδια η μορφή της ΕΕ, όπως αντίστοιχα και η διαδικασία διεύρυνσής της προς τον εθνικιστικά οριζόμενο ως «ζωτικό χώρο» της Ρωσίας, που προκαλούν με μια θετική ή αποθετική διάσταση τον σημερινό αποσχιστικό εθνικισμό στην Ευρώπη.

Προσέξτε την ιστορική δυναμική του φαινομένου: Ενώ ιστορικά ο εθνικισμός ήταν αναπόσπαστο μέρος της πολιτικής διαδικασίας σχηματισμού σύγχρονων (μεγάλων) κρατών, η οποία απαιτούσε ένα διαφορετικό είδος νομιμοποίησης από το παραδοσιακό θεοκρατικό ή δυναστικό κράτος, σήμερα στην Ευρώπη εξαιτίας της αντιδημοκρατικής δομής της ΕΕ, που την ορίζει ως Υπερ-κράτος, με την ηγεμονική ωστόσο λογική του εθνικού κράτους, ο εθνικισμός στον βαθμό που δεν εκφράζεται στο πλαίσιο του ακροδεξιού λαϊκισμού του πολιτικού συστήματος ή δεν ενσωματώνεται στον αριστεριστικό λαϊκισμό, εμφανίζεται ως αποσχιστικός εθνικισμός. Σε χώρες μάλιστα όπου το πολιτικό σύστημα στο σύνολο του εμφανίζει κουλτούρα έντονα επικριτική ως προς το Υπερκράτος-ΕΕ, παραδόξως ο αποσχιστικός εθνικισμός ενισχύεται αντί να περιορίζεται. Γιατί; Διότι εντός αυτού του πεδίου συμβίωσης και σύγκρουσης μέσα στην ΕΕ, οι ίδιες οι αναδιανεμητικές και πολιτικές λειτουργίες του κράτους εμφανίζονται περιορισμένες και το ερώτημα που θέτει ο αποσχιστικός εθνικισμός είναι: Γιατί οι ιδιαίτερες εθνοτικές ομάδες να μην διαπραγματεύονται απ’ ευθείας με τους θεσμούς της ΕΕ το συμφέρον τους;

Κοιτάξτε, η ιστορική λειτουργία της δημιουργίας του έθνους-κράτους δεν αποτελεί πια την βάση του εθνικισμού, τουλάχιστο στην Ευρώπη. Βρισκόμαστε μάλλον σε αντιστροφή αυτού του κύκλου. Η βάση του Νέου-Εθνικισμού εδώ είναι κατεξοχήν το ξενοφοβικό στοιχείο - που λειτουργεί ως δίπολο: ότι κατηγοριοποιείται ως «Δυτικό» είναι εχθρικό, ή ότι εμφανίζεται να είναι «αντι-Δυτικό» είναι εχθρικό) το οποίο λαμβάνει δύο μορφές, ανάλογα την περίπτωση, είτε του ρατσιστικού εθνικισμού, που χαρακτηρίζει κατά μάλλον ομοιόμορφο τρόπο την άνοδο της λαϊκιστικής δεξιάς (: ακροδεξιά) στην ΕΕ, είτε του αποσχιστικού εθνικισμού. Είναι η ίδια η δομή της ΕΕ, παράλληλα με την αφηγηματική διάσταση που έχει λάβει το σύστημα διεθνούς ασφαλείας, που προωθούν από κοινού την ξενοφοβία σε όλες της τις μορφές. Πρόκειται για την μεγαλύτερη αντίφαση της ΕΕ: στην επιχείρηση να θεμελιωθεί μια ενότητα με εναρμονισμό των διαφορετικοτήτων, πραγματοποιείται μια εκρηκτικού περιεχομένου διακυβερνητική συνύπαρξη και συνεργασία στη βάση ξενοφοβικών αντανακλαστικών, που υποκρύπτουν και διασκεδάζουν ουσιαστικές ηγεμονικές στρατηγικές, ασφαλώς.

Η ΕΕ βάζει η ίδια τα εμπόδια δημοκρατικής υπέρβασης του εθνικού κράτους στην Ευρώπη, εγκλωβίζοντας τις επιμέρους κοινωνίες στον ρατσιστικό εθνικισμό και πυροδοτώντας τον αποσχιστικό εθνικισμό. Όταν ένα Υπερ-κράτος λειτουργεί άδηλα και στα μουλωχτά, παραφυσικά/παραπολιτικά και «παραθεσμικά» σαν να πρόκειται για Βεστφαλιανό κράτος, αντί να διαμορφώνει συνθήκες δόμησης μιας μεταμοντέρνας φαντασιακής πολιτικής κοινότητας μεταξύ των επιμέρους λαών που το συγκροτούν ως υπερεθνικό θεσμό, προκαλεί εθνικιστικές εκρήξεις και παρακινεί για εθνικιστικού χαρακτήρα σαμποτάζ. Εάν η ΕΕ δεν αυτοκαταργηθεί, δίνοντας σύντομα την θέση της σε μια εναλλακτικά ηγεμονική πολιτική κοινότητα, που δεν θα έχει καμία ανάγκη την ξενοφοβία: σε μια Ομοσπονδιακή Ευρώπη, με άλλα λόγια, που θα θεμελιώνεται σε μια γενική σοσιαλ-δημοκρατική και αποκεντρωμένη κοινωνικοοικονομική δομή, θα είναι ο νεο-εθνικισμός που θα διαλύσει όχι μόνον αυτήν, αλλά και αρκετά από τα επιμέρους κράτη-μέλη της.