Η ηθική της Τέχνης...

...με αφορμή την έκεθση μέχρι θανάτου ενός σκυλιού! . Γράφει ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΑΝΔΡΕΟΠΟΥΛΟΣ aaggelo@hotmail.com . .. Όπως αρκετοί άλλοι φαντάζομαι έ...

...με αφορμή την έκεθση μέχρι θανάτου ενός σκυλιού!
.
Γράφει ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΑΝΔΡΕΟΠΟΥΛΟΣ
aaggelo@hotmail.com
...

Όπως αρκετοί άλλοι φαντάζομαι έλαβα σήμερα την προώθηση ενός e-mail το οποίο με καλούσε να συνυπογράψω στο μποϋκοτάζ της έκθεσης ενός «καλλιτέχνη» του οποίου «δημιούργημα» ήταν η έκθεση μέχρι θανάτου ενός σκυλιού το οποίο πέθαινε από πείνα και δίψα μπροστά στα μάτια όχι των τηλεθεατών ενός reality, αλλά των «φιλότεχνων» θαμώνων μιας gallery. Το σοκαριστικό είναι ότι κάποια άλλη gallery κάλεσε το εν λόγο κτήνος να επαναλάβει την εν λόγω κτηνωδία στους χώρους της. Αρνούμαι προκαταβολικά να αναφέρω το όνομα του «καλλιτέχνη» πολύ δε περισσότερο το όνομα της gallery. Για λεπτομέρειες μπορείτε να επισκέπτεστε τη διεύθυνση http://www.petitiononline.com/13031953/
Το θέμα όμως δεν σταματάει εδώ. Για την ακρίβεια μόλις αρχίζει. Χωρίς σχεδόν να το θέλω θυμήθηκα ότι αυτή κάθε άλλο παρά η πρώτη περίπτωση κτηνωδίας στη τέχνη που γνωρίζω είναι. Θα αναφερθώ μόνο σε δύο κι εδώ δεν θα διστάσω να αναφέρω τα ονόματα γιατί είναι γνωστά και θαυμαζόμενα:
1. Αντρέι Ταρκόφσκι, μεγάλος σοβιετικός σκηνοθέτης, ο οποίος σε ταινία του έβαλε ο ίδιος και προσωπικά φωτιά σε ζωντανή αγελάδα προκειμένου να την κινηματογραφήσει για της ανάγκες ταινίας του. Κανείς από τους τεχνικούς δεν είχε το κουράγιο για κάτι τέτοιο, αλλά ο καλλιτέχνης μπροστά στο όραμα της δημιουργίας του δεν είχε τέτοιους μικροαστικούς ενδοιασμούς. Το έργο του αυτό «Η Θυσία» θεωρείται αριστούργημα· λέω θεωρείται γιατί προσωπικά αρνούμαι να το δω. Η ζωή, ο πόνος και η αγωνία ενός πλάσματος θεωρώ ότι έχουν μεγαλύτερη σημασία από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα όλων των τεχνών μαζί – ειδικά όταν αυτό το πλάσμα δεν είναι σε θέση να συναινέσει στη προσωπική του θυσία για το καλό της δημιουργίας. Αυτό το παράδειγμα το αναφέρω για να μη θεωρηθεί ότι η κτηνωδία δεν είναι αποτέλεσμα μόνο της αμορφωσιάς και του πολιτικού συστήματος.
2. Απελλής, ίσως ο μεγαλύτερος ζωγράφος της αρχαιότητας, ο οποίος για να τελειοποιήσει μια τοιχογραφία του για τον Προμηθέα στον Καύκασο έκαιγε το συκώτι ενός ζωντανού σκλάβου. Αυτό το παράδειγμα το αναφέρω για να θυμόμαστε ότι και στις πιο ευτυχισμένες πολιτιστικά στιγμές της ανθρωπότητας, όπως αυτή της αρχαίας Ελλάδας, η κτηνωδία καιροφυλακτεί, όχι μόνο προς τέρψιν του κοινού, αλλά και προς ικανοποίηση της ακραίας φιλοδοξίας δημιουργίας.
Αναρωτιέμαι λοιπόν, πραγματικά αναρωτιέμαι, τι διαφορά έχουν αυτά τα δύο σημαντικά πρόσωπα του παγκόσμιου πολιτισμού από τον δόκτορα Μένγκελε και τα πειράματά του στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Υποτίθεται, επαναλαμβάνω για να μην παρεξηγηθώ υποτίθεται ότι θα ήταν για το τελικό καλό της ανθρωπότητας, όμως δικαίως έχουν καταδικαστεί και δικαίως στην ανθρώπινη συνείδηση.
Επίσης καθημερινά παρακολουθούμε διαμαρτυρίες σχετικά με τις φυσικές γούνες, αλλά και τη χρησιμοποίηση πειραματόζωων για καλλυντικά ή άλλα σκευάσματα, ακόμα και φαρμακευτικής υφής. Όλα αυτά και άλλα πολλά ακόμα βρίσκονται στον κοινό παρανομαστή της ηθικής στην επιστήμη. Σκέφτομαι όμως, αν η επιστήμη έχει εκπεφρασμένη έστω και παραβιαζόμενη ηθική, μήπως θα έπρεπε να μιλήσουμε κάποια στιγμή και για την ηθική της τέχνης;
Βεβαίως οποιοσδήποτε φραγμός στη τέχνη κρύβει μέσα του έστω ως ένα βαθμό τον σπόρο της λογοκρισίας. Οποιοδήποτε όριο στη δημιουργία και στην έκφραση εμπεριέχει τον κίνδυνο ενός ακόμα και με καλές προθέσεις εφαρμοζόμενου φασισμού. Ως εκ τούτου το θέμα δεν θα πρέπει να τοποθετείται σε καλλιτεχνική βάση, στο τι και αν είναι τέχνη, αλλά στο αν η πρόφαση της τέχνης αρκεί για τη καταστρατήγηση του κοινού ποινικού κώδικα, όπως αυτή της αφαίρεσης ζωής ή έστω η χωρίς συναίνεση βιαιοπραγία επί πλάσματος ανίκανου να αμυνθεί.
Από όλες τις σεξουαλικές διαστροφές οι πλέον ειδεχθείς θεωρούνται αυτή της παιδεραστίας, της νεκροφιλίας, της κτηνοβασίας και του πάσης φύσεως βιασμού με τη λογική ότι δεν υπάρχει συναίνεση ή δυνατότητα συναίνεσης του ερωτικού συντρόφου. Μήπως αυτό πρέπει τελικά να είναι το όριο της ηθικής της τέχνης, η ξεκάθαρη συναίνεση όσων συμμετέχουν σ’ αυτή με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο; Μήπως η εφαρμογή των νόμων ακόμα κι εκεί όπου κάποιος επικαλείται τις αξίες της ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθερίας της δημιουργίας να είναι η προστασία της αξιοπρέπειας, της ακεραιότητας και εν τέλει της ζωής οποιουδήποτε πλάσματος; Μήπως η εφαρμογή του κοινού ποινικού κώδικα πάνω στη τέχνη σε ορισμένες περιπτώσεις δεν είναι λογοκρισία; Μήπως τελικά ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα; Μήπως η ανοχή είναι σιωπηρή συναίνεση, άρα συνενοχή;
Μήπως εν πάση περιπτώσει όπως κοπτόμεθα για την ηθική της επιστήμης ανεξαρτήτως σκοπιμότητας, άλλο τόσο πρέπει να αγωνιούμε για την ηθική της τέχνης ανεξαρτήτως δημιουργίας; Μήπως η ηθική της τέχνης και η ηθική της επιστήμης είναι η ηθική του ίδιου μας του πολιτισμού και σ’ αυτή τη περίπτωση μήπως η λέξη κτηνωδία οφείλει να αντικατασταθεί με την λέξη ανθρωποδία; Γιατί ενώ και στη φύση υπάρχει ο φόνος για τον φόνο όπως και στους ανθρώπους, το επίπεδο του σαδισμού και η εύρεση επιστημονικών και πολιτιστικών άλλοθι είναι καθαρά ανθρώπινο φαινόμενο.
Προσωπικά δεν πιστεύω στις ποινές των καλλιτεχνών, αλλά στην απαξίωση τους, ή για την ακρίβεια στο να τους φέρει κανείς στο πραγματικό τους επίπεδο: σ’ αυτό του σπουδαίου οραματιστή ενδεχομένως, του τολμηρού πρωτοπόρου της τέχνης σε άλλες, αλλά και σ’ αυτό του πορωμένου, ανήθικου υπανθρώπου.
Δεν είμαι ηθικολόγος, αντιθέτως τους σιχαίνομαι. Όμως θεωρώ ότι η ζωή ενός αδέσποτου σκύλου είναι ίσως πιο ακριβή κι από τη Μόνα Λίζα. Όπως (και παρακαλώ να μην παρεξηγηθεί ο παραλληλισμός) και η ζωή ενός Εβραίου είναι πιο σημαντική από τη σωτηρία ενός εκατομμυρίου αρείων. Κατά βάθος ίσως να μην είναι δύσκολο ένας φιλότεχνος να μεταμορφωθεί σε ναζί…
--------------------------------------------