Οικονομική ανάπτυξη και υφεσιακή επιστράτευση

Του Νίκου Κοτζιά.  Ο «νομπελίστας των φτωχών», Αμάτυα Σεν, συνέδεσε την οικονομική σκέψη με σειρά κοινωνικών-πολιτικών θεματικών, όπως...

Του Νίκου Κοτζιά. 

Ο «νομπελίστας των φτωχών», Αμάτυα Σεν, συνέδεσε την οικονομική σκέψη με σειρά κοινωνικών-πολιτικών θεματικών, όπως εκείνα της ηθικής, της ισότητας, του κοινωνικού κράτους και της δημοκρατίας. Ανατρέποντας τις ανοησίες του νεοφιλελευθερισμού αποκατάστησε τη σχέση της τρέχουσας οικονομικής πολιτικής και των νέων προβλημάτων που αντιμετωπίζει, με τις καλύτερες παραδόσεις της πολιτικής οικονομίας. Απέδειξε ότι η οικονομική ανάπτυξη προέρχεται και αφορά πριν από όλα τους ανθρώπους. Τα πλαίσια μέσα στα οποία δρουν και παράγουν οι εργαζόμενοι άνθρωποι. Ο Α.Σεν απέδειξε ότι όσο περισσότερη δημοκρατία και κοινωνικό κράτος υπάρχει, τόσο υψηλότερη και η παραγωγικότητα. Η θέση του επιβεβαιώνεται από εκατοντάδες ιστορικά παραδείγματι, όπως εκείνο των σκανδιναβικών κρατών. Οι τελευταίες διακρίνονται συγκριτικά από άλλα δυτικά κράτη, από τις υψηλές κοινωνικές δαπάνες, το μεγάλο κράτος, τα κοινωνικά δικαιώματα, την υψηλή εντέλει παραγωγικότητα.
Το συμπέρασμα από την συγκριτική μελέτη της οικονομικής ιστορίας είναι ότι όταν αυξάνουν τα δικαιώματα των εργαζομένων, τότε ενισχύεται και η παραγωγικότητα μιας κοινωνίας. Και το αντίστροφο. Διαφορετικά θα είχε παραμείνει η ανθρωπότητα στο δουλοκτητικό σύστημα, την φεουδαρχία και τον ασιατικό τρόπο παραγωγής. Αντίθετα, προκειμένου να αξιοποιηθούν οι κάθε φορά νέες τεχνολογίες απαιτήθηκε οι άνθρωποι της εποχής τους να έχουν περισσότερα δικαιώματα από εκείνα που υπήρχαν στην προηγούμενη. Μεγαλύτερη ισότητα και εισοδήματα. Έτσι φτάσαμε στην μαζική παραγωγή καταναλωτικών αγαθών, με τον φορντισμό, την παραγωγή αλυσίδας και τον τεϋλορισμό, την οργανωμένη, δηλαδή, μέσα στον χρόνο εργασία.
Στην Ελλάδα της κρίσης, με το σύστημα παρακμής σε πορεία αυταρχισμού, περιορίζονται όλο και περισσότερο τα δικαιώματα των εργαζομένων, ενώ ξηλώνεται το κοινωνικό κράτος. Η θέση της εργασίας επιστρέφει δύο αιώνες πίσω εξαιτίας της πολιτικής εκείνων που παριστάνουν τους εκσυγχρονιστές (ίσως του Μεσαίωνα;). Οι εργαζόμενοι καλούνται να δουλέψουν σε συνθήκες επιστράτευσης, φόβου και απαξίωσης. Στόχος των κυβερνώντων είναι να σπάσουν το ηθικό τους. Να τους απαξιώσουν. Να μην έχουν καμιά διάθεση να αντισταθούν. Τμήματά, μάλιστα, των κυβερνόντων πανηγυρίζουν για τις «επιτυχίες τους».
Προκύπτει το πολύ απλό ερώτημα: μπορούν στην εποχή της πληροφορικής, των κοινωνικών δικτύων, της νανοτεχνολογίας και βιογενετικής, να αποτελεί αυτή η κατάσταση, ο αυταρχισμός και οι άσκημες συνθήκες εργασίας καθώς και διαβίωσης θεμέλιο για ανάπτυξη της παραγωγικότητας των εργαζομένων; Μπορεί ο επιστρατευμένος σύγχρονος σκλάβος να κάνει την εργασία του καλύτερα από πριν; Χωρίς κίνητρα με πλείστα όσα αντικίνητρα; Δεν έχουν καταλάβει κάποιοι ότι όσα περισσότερα δεσμά έχει η εργασία τόσο είναι λιγότερο παραγωγική; Τόσο λιγότερο αποτελεσματική είναι η οργάνωση της εργασίας, ανάλογα μικρότερο είναι το έργο που μπορεί να γίνει.
Με τα μέτρα που λαμβάνονται και επιβάλλονται, δεν διευρύνεται μόνο η σχετική φτώχια των εργαζομένων και των ανέργων, αλλά υποχωρεί και η θέση τους τόσο σε σύγκριση με το διεθνές γίγνεσθαι, όσο και απέναντι στα δικαιώματα και τον πλούτο της Ολιγαρχίας. Τείνουν να εξαφανιστούν τα κίνητρα για δημιουργική εργασία. Δεν είναι οι έλληνες απλά φτωχοί όπως άλλοι λαοί. Αλλά είναι φτωχότεροι από το χθες. Ενώ άλλοι λαοί, επίσης, φτωχοί, όπως οι κινέζοι και οι βιετναμέζοι, ζουν σήμερα καλύτερα από χθες. Οι έλληνες εργαζόμενοι, δηλαδή, βλέπουν να χειροτερεύει η κατάστασή τους τόσο έναντι τρίτων, όσο και έναντι του δικού τους χθες. Βιώνουν μια σχετική και απόλυτη πτώχευση, εξαθλίωση.
Σε αυτές τις συνθήκες, μέτρα όπως είναι η επιστράτευση, το κτύπημα των δικαιωμάτων, είναι μέτρα που αντιστοιχούν στην παραγωγή ένα και δύο αιώνες πίσω. Είναι μέτρα υπόσκαψης της ίδιας της ανάκαμψης της οικονομίας. Μέτρα που αποδιοργανώνουν και απαξιώνουν την κύρια παραγωγική δύναμη: τον εργαζόμενο άνθρωπο.