ΥΠΕΡΒΑΣΗ ΤΩΡΑ...

Του Χριστόδουλου Ι. Στεφανάδη * «Ο μοναδικός τρόπος να ανακαλύψουμε τα όρια του εφικτού είναι να επιχειρήσουμε ένα βήμα πέρα από αυτό, περν...

Του Χριστόδουλου Ι. Στεφανάδη *

«Ο μοναδικός τρόπος να ανακαλύψουμε τα όρια του εφικτού είναι να επιχειρήσουμε ένα βήμα πέρα από αυτό, περνώντας στη σφαίρα του ανέφικτου».

(Άρθουρ Κλαρκ, Βρετανός συγγραφέας)

O προσωκρατικός φιλόσοφος Ηράκλειτος στις αρχές του 6ου αιώνα π. Χ. εξέφρασε την αέναη κίνηση, την ασταμάτητη μεταβολή των πραγμάτων, η οποία αποτελεί βασικό γνώρισμα όλων των κοινωνιών με τη φράση «τα πάντα ρει». Έτσι, στην ιστορία της ανθρωπότητας υπάρχουν πολλές δεκάδες παραδείγματα κοινωνιών, οι οποίες μετά από περίοδο μεγάλης ακμής ακολούθησαν το δρόμο της απώλειας, φθάνοντας και μέχρι την
τελική τους διάλυση.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της αρχαίας Αθήνας, όπου...
 ο 5ος αιώνας υπήρξε αιώνας ανάτασης και ευημερίας, αφού η πόλη κράτος των Αθηνών έφθασε στο αποκορύφωμα της δόξας και της τιμής.
Ωστόσο, τo τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π. Χ., η εικόνα αυτή άλλαξε
με τον Πελοποννησιακό πόλεμο, την πανωλεθρία των Αθηναίων στους Αιγός
Ποταμούς (405 π. Χ.) και με την άνοδο στην εξουσία των Τριάκοντα
Τυράννων, με αποτέλεσμα να παρατηρηθούν έντομα φαινόμενα κοινωνικής,
πολιτικής και οικονομικής εκτροπής και διαφθοράς.
Τις τελευταίες δεκαετίες η διαρκής βιομηχανική ανάπτυξη οδήγησε σε
υπέρμετρη αύξηση της παραγωγικής δραστηριότητας και σε υπερεπάρκεια
των υλικών αγαθών. Το γεγονός αυτό αναμφισβήτητα οδήγησε σε κοινωνική
ευημερία και σε βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, αλλά ταυτόχρονα μας
έφερε αντιμέτωπους με την παγκόσμια οικολογική κρίση εξαιτίας της
αλόγιστης κατανάλωσης και της υπέρμετρης χρησιμοποίησης των φυσικών
μας  πόρων. Η ανθρώπινη αυτή αλαζονεία οδηγεί σε εφησυχασμό και τελικά
μας φέρνει αντιμέτωπους με σοβαρούς κινδύνους, οι οποίοι οδηγούν στην
παρακμή σε όλους τους τομείς δράσης. Την παρακμή ακολουθεί η
οικονομική κατάρρευση και εν τέλει η ηθική κατάρρευση και η διάλυση
του κοινωνικού ιστού. Αλλά, επειδή, ουδέν κακόν αμιγές καλού, η
παρακμή διεγείρει απρόσμενα δυνάμεις και αντισώματα, τα οποία δύναται
εάν αξιοποιηθούν κατάλληλα να ωθήσουν την κοινωνία στο να εξέλθει από
το αδιέξοδο και να εισέλθει και πάλι στη τροχιά της προόδου και της
αειφόρου ανάπτυξης.
Αυτό συνέβη μετά το σκοτεινό Μεσαίωνα στην Ευρώπη με την Αναγέννηση,
όπου παρατηρήθηκε μία πραγματική επανάσταση στις Επιστήμες, στις
Τέχνες και τα Γράμματα με το πνευματικό κίνημα του Διαφωτισμού. Έτσι,
μετά την οικονομική και την ηθική εξαθλίωση στην Γαλλία μεταξύ του
1775 και του 1783, όπου το ένα τρίτο του λαού μαστιζόταν από πείνα και
ο ευτελισμός της ανθρώπινης ζωής ήταν το βασικότερο στοιχείο των δομών
της εξουσίας, γεννήθηκε ο Γαλλικός Διαφωτισμός, ο οποίος ενέπνευσε την
Γαλλική Επανάσταση και την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και
του Πολίτη το 1789. Αλλά και οι επιστήμες έχουν να επιδείξουν αξιόλογα
άλματα προόδου μετά από τις περιόδους παρακμής. Η Μαρία Κιουρί
μεγάλωσε σε μία δύσκολη εποχή για την Πολωνία, αφού δεν είχαν περάσει
πολλά χρόνια από την αποτυχημένη επανάσταση του 1863. Σπούδασε σε
ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες, αλλά άφησε ανεξίτηλη την πορεία της στην
επιστήμη κερδίζοντας δύο βραβεία Νόμπελ. Στο πανεπιστήμιο της
Σορβόννης της παραχωρήθηκε μία υπόγεια αποθήκη με στοιχειώδη εξοπλισμό
για την έρευνά της. Σε αυτές, όμως, τις δύσκολες συνθήκες διεξήγαγε
τις θεμελιώδεις της έρευνες και έθεσε τις βάσεις για την
ραδιοθεραπεία. Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα από το χώρο της
επιστήμης είναι ο Αλεξάντερ Φλέμινγκ, ο οποίος κατά τον μεσοπόλεμο σε
μια τραγική περίοδο για την ανθρωπότητα, έχοντας ζήσει αναρίθμητους
θανάτους στρατιωτών από σηψαιμία ανακάλυψε τη βακτηριοκτόνο ουσία,
πενικιλίνη.
Σήμερα στην πατρίδα μας ζούμε δύσκολους καιρούς. Μετά το δεύτερο
παγκόσμιο πόλεμο, την ολική καταστροφή και την εξαθλίωση, τον εμφύλιο
που ακολούθησε και τη δικτατορία, υπήρξε αντικειμενικά οικονομική και
πνευματική ανάπτυξη. Υπήρξαν κατακτήσεις σε όλους τους τομείς, οι
οποίες κατέστησαν την χώρα μας ισχυρή και ισότιμο μέλος της μεγάλης
Ευρώπης, της Ευρώπης που από την εποχή του Ομήρου φέρει το ελληνικό
της όνομα. Τα τελευταία, όμως χρόνια, η ομίχλη της παρακμής απλώθηκε
στη χώρα. Η ευφορία και η παραγωγικότητα υποχώρησαν. Το εύκολο κέρδος
με ελάχιστη προσπάθεια θεωρήθηκε εξυπνάδα. Η αντιμετώπιση του κράτους
ως αντίπαλο θεωρήθηκε υποχρέωση. Η ανάδειξη της μετριότητας ως αξία
θεωρήθηκε στόχος. Η ταξική αντιπαράθεση έλαβε το χαρακτήρα της
συλλογικής πρακτικής. Ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα αυτών ήταν η ολική
οικονομική κατάρρευση και η κρίση της κοινωνικής συνοχής. Μέσα σε αυτή
την τραγική κατάσταση και τη διεθνή απαξίωση της χώρας, αντί να
πρυτανεύει η σκληρή αντικειμενική αυτοκριτική του εκάστου πολίτη σε
ατομικό, οικογενειακό, εργασιακό και κοινωνικό επίπεδο παρατηρείται το
φαινόμενο να πρυτανεύει ο εγωισμός, η άρνηση των γεγονότων και η
οικοδόμηση μιας εικονικής πραγματικότητας.
Με αποτέλεσμα στο ερώτημα «τις πταιει;» να επιχειρείται να δοθούν
διαφορετικές απαντήσεις π.χ. ευθύνονται οι πολιτικοί, ευθύνονται οι
Ευρωπαίοι, ευθύνονται τα συνδικάτα, ευθύνονται οι λαθρομετανάστες,
ευθύνεται ο καπιταλισμό κ. τλ. Ενώ η απάντηση είναι μία. Σε
διαφορετικό, βέβαια, βαθμό ευθύνη έχουμε όλοι μας. Η έξοδος από το
φαύλο αυτό κύκλο, ο οποίος αναπόφευκτα συνοδεύεται από κοινωνική
κατάθλιψη, είναι μονόδρομος. Και είναι εφικτή.
Η υπέρβαση. Υπέρβαση στη νοοτροπία, υπέρβαση στην πράξη. Αναζήτηση των
ορίων μας σε ανοχή και αντοχή. Αξιοποίηση στο μέγιστο των δεξιοτήτων
μας και ξανά επιβίβαση στο διαχρονικό καλοτάξιδο πλοίο της ελληνικής
ιστορίας. Έτσι σύντομα θα επανέλθει η πρόοδος και η ευημερία σε όλους
τους τομείς.
Ο σημαντικός Γάλλος ερευνητής Alexis Carrel (1873-1944) ανέφερε ότι οι
δύσκολες συνθήκες της ζωής είναι απαραίτητες για να βγει ότι καλύτερο
από την προσωπικότητα του ανθρώπου. Και ο Νίκος Καζαντζάκης έγραψε:
«ότι δεν συνέβη ποτέ, είναι ότι δεν ποθήσαμε αρκετά».

ΑΠΟ ΤΟ "ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ" 25.3.2012
*Ο Χριστόδουλος Ι. Στεφανάδης είναι καθηγητής Καρδιολογίας του
Πανεπιστημίου Αθηνών
http://www.stefanadis.gr/