Επιστροφή στον εαυτό μας…

του Στέλιου Συρμόγλου Τους χρόνους μας διακρίνει μια συνεχώς αυξανόμενη απομάκρυνση από τον θετικισμό, κι ας επικρατεί άλλη εντύπω...

του Στέλιου Συρμόγλου

Τους χρόνους μας διακρίνει μια συνεχώς αυξανόμενη απομάκρυνση από τον θετικισμό, κι ας επικρατεί άλλη εντύπωση. Αναζεί πάλι η πεποίθηση ότι είναι δυνατή η γνώση του υπεραισθητού.
Και όχι μόνο η φιλοσοφία, αλλά και η επιστήμη πειράται να καθορίσει την ουσία της πραγματικότητας. Στο δυνατόν αυτής της γνώσης αντιδρούσε ο θετικισμός, περιοριζόμενος στο επί μέρους στοιχείο του. Εν αντιθέσει πρός τον θετικισμό κατανοείται πάλι σήμερα η σημασία της ολότητας και της μορφής.

Εξάλλου, εξαίρεται η ουσιώδης, η ποιοτική διαφορά μεταξύ φύσης και πνεύματος, την οποία επεσκότισε η φυσιοκρατία και ο θετικισμός. Για τις ροπές αυτές το πνεύμα έχει μεν πραγματικότητα, αλλά στερείται αυτονομίας και ιδιοτυπίας. Τις ροπές αναγνωρίζει στο πνεύμα ο νεοκαντιανοσμός, αλλά αρνείται την πραγματικότητα του πνεύματος. Το πνεύμα δεν υπάρχει, αλλά ισχύει. Αντίθετα, αποδέχεται αυτό ως πραγματικό και ως αυτόνομο η φιλοσοφία της ζωής και προσπαθεί να μειώσει τη σημασία του πρός όφελος της ψυχής.

Οι μεταφυσικές ροπές του 20υ αιώνα, όπως και η σύγχρονη οντολογία, επιστρέφουν στην παλαιότερη αντίληψη περί πνεύματος και καταδεικνύουν και την πραγματικότητα του και την αυτονομία και τη σημασία του.Χωρεί, εντούτοις, η προσπάθεια για άρση της μεταξύ φύσης και πνεύματος αντίθεσης, με τη συγκρότηση ευρύτερης ενότητας. Η κριτική πραγματοκρατία, η οποία τείνει πρός μεταφυσική, βασιζόμενη επί της εμπειρίας και χωρούσα δι’ επαγωγής, προπαρασκεύασε αυτήν τη σύνθεση.

Η νέα αυτή θεώρηση της πραγματικότητας σημαίνει πλήρη εκμηδένιση του υλισμού. Ακριβώς αυτήν την άποψη εξέφρασε προ ετών ο Naumann παραστατικώς, ως εξής: ” Κρούομε τη θύρα του υλισμού. Κάποιο κουρασμένο, γηρασμένο πρόσωπο προβάλλει δειλά από το παράθυρο. Η εποχή του πέρασε. Δεν πιστεύουν πλέον στον ισχυρισμό του ότι τάχα δεν υπάρχει παρά μόνο ύλη και δύμανη. Πόσο υπερήφανος ήταν ακόμη πριν από μια γενιά και πόσο εμαίνετο κατά της μωρίας της πίστης. Ομως, τώρα, έχασε τον ενθουσιασμό του. Η απιστία ξεθύμανε”.

Διότι ο άνθρωπος κουράστηκε από το καταθληπτικό συναίσθημα, το οποίο γεννά βίο χωρίς νόημα, χωρίς ψυχική ασφάλεια, χωρίς κεντρική αξία, όπως είναι κατ’ ανάγκην κάθε μορφή βίου χωρίς πίστη σε κάοοιο θεό. Την πίστη πρός αυτόν ουδεν παρεμποδίζει σήμερα, ούτε η επιστήμη ούτε η φιλοσοφία. Την πίστη στις δυνατότητες του Σύμπαντος. Στο μηχανοκρατικό κοσμοείδωλο αντιπαραβάλλεται το “βασίλειο” της ελευθερίας, του αυτόνομου και δημιουργικού πνεύματος. Στον υλιστικό μονισμό η πολυραχία της κατά στρώματα διαρθρωμένης πραγματικότητας. και στον εξωτερικό κόσμο των αισθήσεων, ο ενδόμυχος κόσμος μας, το αξιολογικό σύμπααν του στήθους μας,το οποίο δημιουργεί χώρο για την όποια θρησκεία.

Αλλωστε, η ίδια η επιστήμη κατέδειξε το μυστήριο, που μας περιβάλλει. Οι χρόνοι κατά τους οποίους οι μικροί προφήτες της φρονούσαν μεγαλαυχούντες ότι έλυσαν όλα τα αινλιγματα και κατα τους οποίους μυθολογούσαν περί της τελευταίας λέξης της επιστήμης ως πρός τα μεγάλα προβλήματα, παρήλθαν ανεπιστρεπτί. Η ευλάβεια πρός το μη ερευνητό, η οποία χαρακτήριζε τον Goethe, κατελαβε πάλι τις ψυχες πολλών ανθρώπων. Η νόηση, ως αποκλειστικό μέσον για την αλήθεια, έχασε μεγάλο μέρος της μαγείας της. Οι μέθοδοι που συγκρότησαν οι φυσικές επιστήμες κατά τοπαρελθόν, δεν θεωούνται πλέον επαρκείς για έρευνα όλης της περιοχής της φύσης.

Τα πορίσματα της σύγχρονης Βιολογίας, η νέα περί ύλης και ενέργειας αντίληψη της φυσικής και της χημείας, ο κλονισμός της μέχρι σήμερα ισχύουσας έννοιας περί των φυσικών νόμων, δημιούργησαν έδαφος κατάλληλο για νέες μεταφυσικές συλλήψεις και παρέχουν στηρίγματα στη θρησκευτική κααι ιδεαλιστική κοσμοθεωρία.

Ο Riilke συνιστά την επιστροφή στον εαυτό μας. Διότι το πνεύμα, το υπεραισθητό, το ιδεώδες δεν βιώνεται παρά μόνο με την απομάκρυνση από τους μικρούς θορύβους της ζωής. Ο 19ος αιώνας διαπνεόταν από τον πόθο πρός το απέραντο και από τη νοσταλγία πρός ύψιστη αξία, εκ της οποίας λαμβάνει το νόημα ο ανθρώπινος βίος. Κουρασμένη η ψυχή από τον υλισμό και τον θετικισμό, πλήρης σκεπτικσιμού και αμφιβολίας ως πρός υην αξία της νόησης και μόνο της νόησης, στρέφεται πρός τον μυστικισμό. Και τον συναντούμε στις τέχνες και στις προσπάθειες πρός νέες μορφές θρησκείας.

Αλλά και στη φιλοσοφία της ζωής, η οποία ανακαλύπτει πάλι τη θρησεία υπό τη μορφή ακριβώς του μυστικισμού. Μυστικιζούσης ροπής δεν ήταν άμοιρη και η φιλοσοφία σ όλη τη διάρκεια του εικοστού αιώνα. Αφορμάται από την φυσικών ή από των πνευματικών επιστημών. Ανασυνδέει εαυτήν πρός τα μεγάλα ιδεαλιστικά φιλοσοφήματα του παρλθόντος και στρέφεται πρός την πνευματοκρατική ερμηεία του κόσμου….

freepen.gr