«Το μηδέν και το άπειρον»

Γεννημένος στη Βουδαπέστη το 1905, με μακρά παραμονή στην Παλαιστίνη, το Παρίσι και το Βερολίνο, αλλά και ανταποκριτής κατά τη διάρκεια...

Γεννημένος στη Βουδαπέστη το 1905, με μακρά παραμονή στην Παλαιστίνη, το Παρίσι και το Βερολίνο, αλλά και ανταποκριτής κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου στην Ισπανία, όπου και φυλακίστηκε από τις δυνάμεις του Φράνκο: ο λόγος για τον πολυσυζητημένο, αλλά και διαφιλονικούμενο Άρθουρ Καίσλερ. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας από το 1931, αρνήθηκε την ιδιότητά του μετά τις Δίκες της Μόσχας και το 1940, ύστερα από απίστευτες περιπέτειες, εγκαταστάθηκε στην Αγγλία. Έναν χρόνο αργότερα θα δημοσιευτεί μια από τις μεγαλύτερες λογοτεχνικές επιτυχίες του 20ου αιώνα: το μυθιστόρημα «Το μηδέν και το άπειρο», που κυκλοφόρησε πριν από λίγο καιρό από τις εκδόσεις Πατάκη και στα ελληνικά, σε καινούργια μετάφραση του Ανδρέα Παππά. Ο Καίσλερ, που αυτοκτόνησε στο Λονδίνο το 1978 για να αποφύγει τις οδυνηρές συνέπειες της νόσου του Πάρκινσον (μαζί του αυτοκτόνησε και η κατά πολύ νεωτερη γυναίκα του), κατηγορήθηκε συχνά (και όχι αδίκως) για την ευχέρεια των πολιτικών του μετατοπίσεων, αλλά το «Μηδέν και το άπειρον» παραμένει μέχρι και σήμερα ένα πολιτικό μυθιστόρημα-σταθμός στην ιστορία της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.

Ο Ρουμπάσοφ, ένα από τα πιο προβεβλημένα στελέχη του Κόμματος (ο συγγραφέας δεν θα κατονομάσει ποτέ την ΕΣΣΔ ή το ΚΚΣΕ και όλα θα εξελιχθούν σε μιαν υποθετική κονωνία και χώρα), είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει όσα μέχρι τώρα ανεχόταν ή ενέκρινε να συμβούν εις βάρος των άλλων. Οδηγούμενος στις φυλακές με την κατηγορία της προδοσίας να βαραίνει τους ώμους του και περιμένοντας να ξεκινήσει η ανακριτική διαδικασία, ο Ρουμπάσοφ θα συνειδητοποιήσει βαθμιαία την πορεία την οποία ακολούθησε όλα τα προηγούμενα χρόνια της καριέρας του: συστηματική συγκάλυψη των τερατωδών αυθαιρεσιών της εξουσίας, ανελέητη εξόντωση παλαιών συντρόφων και φίλων, ακατάσχετη ψευδολογία για τα επιτεύγματα του Κόμματος και του κράτους, πλήρης υποταγή στο αλάνθαστο πρόσωπο του αρχηγού, οι αποφάσεις του οποίου αποκτούν κατά κανόνα έναν παρανοϊκό χαρακτήρα, πρόθυμη καταπάτηση ακόμα και των πιο προσωπικών δεσμών προκειμένου να εξασφαλιστεί η άνοδος στην ιεραρχία και να διαφυλαχθούν τα προνόμια των εκλεκτών της.

Στην αρχή της φυλάκισής του ο Ρουμπάσοφ θα πιστέψει πως τα πάντα έχουν τελειώσει με την περίπτωσή του και πως το μόνο το οποίο του απομένει είναι να κάνει μιαν ηρωϊκή έξοδο. Η κόλαση, όμως, είναι πως δεν υπάρχει καμιά διέξοδος – ούτε για τον ίδιο ούτε για όποιον άλλον βρίσκεται ή πρόκειται να βρεθεί στη θέση του. Ο Ρουμπάσοφ θα υποχρεωθεί από τον ανακριτή του να κατηγορήσει για τα πιο φρικτά εγκλήματα τον εαυτό του κι όταν θα φτάσει στη δικαστική αίθουσα θα αποτελεί μια πέρα για πέρα εκμηδενισμένη προσωπικότητα: ένα άδειο σαρκίο, που θα εκτελεστεί ένα παγωμένο πρωϊνό χωρίς να έχει τη δύναμη να αρθρώσει ούτε μία λέξη.

Το «Μηδέν και το άπειρο» δεν είναι ένα μυθιστόρημα για τον σταλινισμό, ακόμα κι αν ο τελευταίος είναι εκείνος που τροφοδότησε την αρχική του σύλληψη. Το βιβλίο του Καίσλερ είναι μια αλληγορία για κάθε μορφή δικτατορίας, δείχνοντας με ποιον τρόπο η ανθρώπινη ύπαρξη μπορεί εν ριπή οφθαλμού να αποβάλει εξ ολοκλήρου την ύπαρξή της: αρκεί να δημιουργηθούν συνθήκες απόλυτης έλλειψης ελευθερίας. Οι συγκλονιστικότερες ώρες του βιβλίου είναι οι εικόνες από την καθημερινή ζωή των φυλακισμένων: πώς επικοινωνούν μεταξύ τους χτυπώντας συνθηματικά τον τοίχο του κελιού τους, πώς αγωνίζονται για μερικά λεπτά ύπνου (το χειρότερο βασανιστήριο του Ρουμπάσοφ είναι η καταναγκαστική αϋπνία), αλλά και πώς βλέπουν τους συγκρατουμένους τους να οδηγούνται με μαθηματική βεβαιότητα στον θάνατο. Ο Καίσλερ έχει εδώ την ευκαιρία να φιλοτεχνήσει και ορισμένους σπουδαίους χαρακτήρες, όποτε οι πρωταγωνιστές του διαθέτουν όντως χαρακτήρα και δεν αποτελούν τυφλά ενεργούμενα της γραφειοκρατίας, που θα πρέπει απλώς να περιμένουν κάποια στιγμή να έρθει και το δικό τους τέλος.