Το παπούτσι και η ιστορία...

Του Δημήτρη Γιαννακόπουλου Στον τόπο που ο δρόμος έπαψε να έχει την δική του ιστορία, καθώς η ιστορία του όχι απλώς ξαναγράφτηκε, αλλά κατ...

Του Δημήτρη Γιαννακόπουλου

Στον τόπο που ο δρόμος έπαψε να έχει την δική του ιστορία, καθώς η ιστορία του όχι απλώς ξαναγράφτηκε, αλλά καταργήθηκε δια του λαϊκισμού, ένα παπούτσι που ερρίφθει εναντίον του πρωθυπουργού, δίχως ευτυχώς να βρει τον στόχο του, μοιάζει να γράφει την δική του ιστορία. Το ζήτημα είναι αν πρόκειται για μια ατομική ιστοριούλα, ή για πραγματική ιστορία. Σε κάθε περίπτωση, από χθες ξεκίνησε συμβολικά μία νέα περίοδος για την χώρα. Είναι η εποχή που όσοι νοιώθουν ότι η πολιτική τάξη της χώρας τους έχει γραμμένους στα παλιά της τα παπούτσια, αντιδρούν γράφοντας συμβολικά και οι ίδιοι τους θεσμούς στα δικά τους. Επειδή, μάλιστα, μπορεί η εξουσία λόγω αντιεξουσιαστικών παραισθήσεων, να μην τους πιστεύει, τα εκτοξεύουν κιόλας προς τους φορείς της μήπως και γίνουν πειστικότεροι!

Αυτό δεν είναι καθόλου καλό για κανέναν. Όμως είναι το πιο φυσιολογικό πράγμα όταν η δημοκρατία καταλήγει να λειτουργεί ως φάρσα. Πώς θα μπορούσε αλλιώς να...
 αντιδράσει ο πολίτης που νοιώθει ότι όχι απλώς εξαπατάται από τους φορείς της πολιτικής τάξης της χώρας, αλλά επιπλέον υβρίζεται όταν δεν λοιδορείται;
Ατομικά ασφαλώς δεν έχει άλλη οδό, ούτε κάποια ελπίδα να αλλάξει το καθεστώς που συνήθισε να υποκλέπτει την ψήφο του και την εμπιστοσύνη του με … αέρα κοπανιστό. Το άτομο από μόνο του δεν μπορεί ούτε καν να επηρεάσει τις δομές. Οι κοινωνικές δομές μεταβάλλονται πολύ δύσκολα μέσω της συλλογικής δράσης που προϋποθέτει ένα διαφορετικό επίπεδο κουλτούρας από το υφιστάμενο.
Ο βασικός λόγος που η κοινωνία των πολιτών στην Ελλάδα παραμένει σχετικά αδρανής, οφείλεται ακριβώς στο ότι τα βασικά στοιχεία της κουλτούρας της μεταπολίτευσης δεν έχουν μεταβληθεί σε κανένα επίπεδο. Εάν, με άλλα λόγια, δεν αναθεωρηθούν στάσεις, συμπεριφορές, αξίες, προσδοκίες και προκαταλήψεις, δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να διαταραχθεί σοβαρά η υφιστάμενη κοινωνική δομή. Αυτό που μπορεί να συμβεί είναι, μέσω της φτωχοποίησης, να οξυνθούν οι κοινωνικές σχέσεις, ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης ανισότητας. Οντολογικά, όμως, αυτό από μόνο του δεν μπορεί να σηματοδοτήσει μία σοβαρή κοινωνική μεταβολή.
Ο συμβολισμός με την ρίψη του παπουτσιού εναντίον του προέδρου της κυβέρνησης, υποδηλώνει την αντίδραση του πολίτη, λοιπόν και όχι της κοινωνίας. Μεγάλο μέρος των πολιτών νοιώθουν απηυδισμένοι από την πολιτική τάξη της χώρας και αποξενωμένοι από την κυβέρνησή της, αλλά αυτό δεν προδηλώνει οπωσδήποτε και κάποιας μορφής εξέγερση εναντίον του καθεστώτος. Για να συμβεί αυτό απαιτείται οργάνωση και για να ευδοκιμήσει, ηγεσία. Και τα δύο, όμως αυτά, εκτός από αναστάτωση και κάποια ίσως εφήμερα αποτελέσματα, δεν είναι ικανά να ανοίξουν τον δρόμο για μεταβολή της κοινωνικής δομής στην Ελλάδα, εάν δεν συνοδεύονται από μία διαφορετική κουλτούρα. Εάν, μάλιστα, η νέα αυτή πολιτισμική βάση χαρακτηρίζεται και από ιδεολογικούς προσανατολισμούς, ακόμη καλύτερα.
Το «παπούτσι», λοιπόν, εάν συμβολίζει απλώς την ατομική αντίδραση εναντίον πολιτικών δημαγωγών, που μετέρχονται κάθε ταπεινού μέσου για να καταλάβουν την εξουσία και μετά να δηλώσουν ότι δεν τους ενδιαφέρει το πολιτικό κόστος: δηλαδή δεν τους ενδιαφέρει αν αυτοί που τους ψήφισαν αισθάνονται εξαπατημένοι ή όχι, φανερώνει αποκλειστικά ότι ατομικά η ανοχή προς την κυβέρνηση και ίσως ευρύτερα προς το καθεστώς, εξανεμίστηκε. Για να γράψει ιστορία το «παπούτσι» πρέπει να γίνει, όμως, κοινωνικό σύμβολο υποδηλώνοντας την διάθεση των πολιτών να αλλάξουν το πολιτισμικό πλαίσιο αναφορών τους. Να αντιληφθούν ότι με τις αξίες και τις συμπεριφορές του μικροαστισμού, του συντεχνιασμού, του μικροκομματισμού, του ατομισμού και την λογική «ότι μπορεί κανείς κάνει», κίνημα ανατροπής του καθεστώτος δεν μπορεί να διαμορφωθεί. Με τα παλιά υλικά, με τα οποία κατασκευάστηκε η κοινωνική συνείδηση κατά την μεταπολίτευση, δεν κτίζονται κινήματα που θα γκρεμίσουν το πελατειακό καθεστώς, την διαφθορά και την διαπλοκή. Απαιτείται νέο ήθος πάνω στο οποίο θα κτιστούν πραγματικοί δημοκρατικοί θεσμοί.
Εάν δεν αντιληφθούμε ότι πίσω από την σημερινή οικονομική και κοινωνική κρίση λανθάνει μία δραματική πολιτισμική κρίση στην χώρα, για την οποία ήρθε ο καιρός να μιλήσουμε, όχι για να ψυχαναλυθούμε, αλλά για να αλλάξουμε τον τρόπο που κατανοούμε την ζωή μας, τις σχέσεις μας και την εξουσία, δυστυχώς δεν θα καταφέρουμε να κατασκευάσουμε ισχυρά σύμβολα κοινωνικής αντίδρασης στο καθεστώς. Εάν δεν οργανώσουμε την σύγχρονη κουλτούρα στην Ελλάδα σε μία βάση που θα παραμερίζει το μικροσυμφέρον μπροστά στο συμφέρον των δύο τρίτων της ελληνικής κοινωνίας, τότε και δέκα εκατομμύρια παπούτσια να … πεταχτούν αποκλείεται να βρουν κοινωνικό στόχο. Το ζήτημα δεν είναι να ανοίξουμε το κεφάλι φορέων της εξουσίας, αλλά το δικό μας, ώστε να πάψουμε να είμαστε τα προϊόντα ενός καθεστώτος που ενοχλήθηκαν επειδή τα υποβάθμισαν στην αγορά ή τα πέταξαν στον δρόμο σαν σκουπίδια. Εάν αντιδρούμε απλώς επειδή το καθεστώς προσβάλει την κουλτούρα που συνέβαλε το ίδιο να εδραιωθεί στην χώρα κι όχι επειδή μια άλλη κουλτούρα αναδύεται στον τόπο μας, τότε η πολιτική τάξη στην Ελλάδα θα μακροημερεύσει, μεταβάλλοντας ευκαιριακά το προφίλ της.