Ματ στο χρέος με δύο κινήσεις

Η Ιαπωνία εκτός από οφειλέτης είναι και μεγάλος επενδυτής, κατέχει πλήθος κρατικών ομολόγων, αποθεμάτων χρυσού και συναλλάγματος, καθώ...

Η Ιαπωνία εκτός από οφειλέτης είναι και μεγάλος επενδυτής, κατέχει πλήθος κρατικών ομολόγων, αποθεμάτων χρυσού και συναλλάγματος, καθώς και άλλη κρατική περιουσία που της αποφέρει έσοδα.

Η Ιαπωνία είναι μια χώρα μοναδική, όχι μόνο για τον σπουδαίο πολιτισμό της, που συνεχίζει να είναι ιδιαίτερος ακόμα και στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, αλλά και για τα δημοσιονομικά μεγέθη της.
Το δημόσιο χρέος της τρίτης μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου, που έχει μέγεθος 5.86 τρισεκατομμύρια δολάρια και υστερεί μόνο έναντι των οικονομιών ΗΠΑ και Κίνας, έκλεισε το 2011 στο 211% του ΑΕΠ -σύμφωνα με στοιχεία της ιαπωνικής κυβέρνησης- ή στο ακόμα πιο εξωφρενικό 220% σύμφωνα με το ΔΝΤ.
Το Ταμείο προβλέπει πως στο τέλος του τρέχοντος έτους το δημόσιο χρέος της Ιαπωνίας θα κυμαίνεται γύρω στο 239%. Σε απόλυτα νούμερα, με 12.8 τρισεκατομμύρια δολάρια είναι το δεύτερο μεγαλύτερο δημόσιο χρέος του κόσμου πίσω απ’ αυτό των ΗΠΑ.

Standard & Poor’s, Moody’s και Fitch έχουν από καιρό αφαιρέσει τα τρία άλφα από την αξιολόγηση της ιαπωνικής οικονομίας.

Αντίθετα με ό,τι θα περιμέναμε λόγω τοπικής εμπειρίας, ο μπαμπούλας του χρέους δεν τρομάζει τους επενδυτές του ιαπωνικού Δημοσίου. Κάθε άλλο: το 2010 το ιαπωνικό Δημόσιο πλήρωσε 1.1% μέσο επιτόκιο εξυπηρέτησης του χρέους του.
Σήμερα, τα επιτόκια με τα οποία δανείζεται βρίσκονται στο χαμηλότερο επίπεδο που ήταν ποτέ, όπως συμβαίνει και με τα επιτόκια της Γερμανίας, των ΗΠΑ, της Βρετανίας και της Ελβετίας.
Τον περασμένο μήνα, τις μέρες που η Ισπανία προκαλούσε αλλεπάλληλες αναταράξεις στις χρηματαγορές, τα δεκαετή ομόλογα της ιαπωνικής κυβέρνησης έδιναν απόδοση 0.725%, τη χαμηλότερη από το 2003 και περίπου μισή απ’ αυτήν των αντίστοιχων αμερικανικών ομολόγων.
Προσπαθώντας να εξηγήσουμε την εμπιστοσύνη που δείχνουν στο ιαπωνικό Δημόσιο οι επενδυτές, δύο στοιχεία θα μας βοηθήσουν.
1 Μεγάλο μέρος του χρέους έχει αγοραστεί από άλλες κρατικές οντότητες και με άλλα λογιστικά εργαλεία -π.χ. τα ευρωπαϊκά- δεν θα υπολογιζόταν. Γενικά, είναι γεγονός ότι οι αγοραστές των κρατικών ομολόγων είναι οι ίδιοι οι Ιάπωνες. Οχι μόνο οι τράπεζες και τα ασφαλιστικά ταμεία, αλλά και οι μεγάλες εξαγωγικές επιχειρήσεις, καθώς και οι πολίτες.
Οι Ιάπωνες παραδοσιακά είναι αποταμιευτές και τα 15 τρισεκατομμύρια δολάρια των καταθέσεών τους στηρίζουν άμεσα και έμμεσα την κρατική μηχανή.
Εσωτερική ζήτηση
Η ισχυρή εσωτερική ζήτηση ομολόγων θωρακίζει την Ιαπωνία απέναντι σε κινήσεις κερδοσκόπων. Είναι αξιοσημείωτο το ότι η συμμετοχή των ξένων στην κατοχή του ιαπωνικού χρέους πρόσφατα έφτασε στο υψηλότερο επίπεδο απ’το 1979 (παραμένοντας σχετικά πολύ χαμηλή): 8.3%. Η εισροή ξένων κεφαλαίων που ψάχνουν ασφαλές λιμάνι ευθύνεται για την πρωτοφανή πτώση των επιτοκίων δανεισμού, σύμφωνα με όλες τις εκτιμήσεις.
2 Η Ιαπωνία εκτός από οφειλέτης είναι και μεγάλος επενδυτής, κατέχει πλήθος κρατικών ομολόγων, αποθεμάτων χρυσού και συναλλάγματος, καθώς και άλλη κρατική περιουσία που της αποφέρει έσοδα. Σε ιαπωνικά χέρια βρίσκονται αμερικανικά ομόλογα αξίας 1.1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων και μόνο η κεντρική τράπεζα της Ιαπωνίας κατέχει ξένα χρεόγραφα αξίας ενός τρισ.. Υπάρχουν επίσης σημαντικά έσοδα από τη χρήση των υποδομών (π.χ. αεροδρόμια, λιμάνια, δρόμοι) που η κατασκευή τους έχει ήδη επιβαρύνει το δημόσιο χρέος, αλλά θα υπάρξει απόσβεση.
Αν συνυπολογιστούν όλα τα παραπάνω, το ιαπωνικό καθαρό χρέος είναι αρκετά μικρότερο, μεταξύ 100-130% του ΑΕΠ. Ακόμα κι έτσι, παραμένει το μεγαλύτερο του κόσμου, αυτό όμως δεν εμποδίζει τη χώρα να δανείζεται φθηνά.
Υπάρχουν αρκετοί που «φοβούνται» ότι η Ιαπωνία δεν θα αντέξει, όμως οι οικονομολόγοι όπως ο Κρις Ρι του Capital Economics, είναι αυτοί που εκφράζουν την πιο διαδεδομένη στους κύκλους των αγορών άποψη και, όπως αναφέρουν οι Financial Times, επισημαίνουν τα προφανή: το ισχυρό νόμισμα, την ανεξάρτητη νομισματική πολιτική, τη δυνατή οικονομία και τα εξωτερικά στηρίγματα που διαθέτει η Ιαπωνία.
Κορυφαία κατάκτηση
Η βασική αρχή πίσω από τους αριθμούς
Δεν είναι το δημόσιο χρέος ο μοναδικός στατιστικός δείκτης της Χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου που απασχολεί τους αναλυτές. Σύμφωνα με τις δηκτικές παρατηρήσεις του ΔΝΤ, η Ιαπωνία είναι το μόνο κράτος με ανεπτυγμένη οικονομία του οποίου το «κυκλικά προσαρμοσμένο έλλειμμα» αναμένεται να αυξηθεί φέτος.
Το έλλειμμα του ιαπωνικού προϋπολογισμού ήταν κατά μέσο όρο 8% κατά τη δεκαετία 2000-2010 (ενδεικτικό είναι ότι μεταξύ 1998 και 2011 το χρέος υπερδιπλασιάστηκε) και καμιά πρόβλεψη δεν υπάρχει ότι θα υποχωρήσει κάτω από 7% μέχρι το 2020.
Μια σύγκριση με το τοπίο στην Ευρώπη είναι χρήσιμη για να αντιληφθούμε τη φαινομενικά παράδοξη κατάσταση με την Ιαπωνία. Αν επρόκειτο για χώρα της Ευρωζώνης, τέτοια στοιχεία για έλλειμμα και χρέος θα προκαλούσαν δεκάδες καρδιακές προσβολές σε Βρυξέλλες και Φραγκφούρτη. Στην Ευρωζώνη, επίσης, παρατηρούνται συντονισμένες κερδοσκοπικές κινήσεις που αυξάνουν το κόστος δανεισμού κάθε φορά που μια χώρα υποβαθμίζεται.
Ισως είναι η ιδιοσυγκρασία των Ιαπώνων που παίζει τον πιο σημαντικό ρόλο στην εμπιστοσύνη που επιδεικνύεται απ’ τους επενδυτές προς την Ιαπωνία.
Ο Γέσπερ Κολ, επικεφαλής του ερευνητικού τομέα της JP Morgan στο Λονδίνο, το θέτει ως εξής: «Κανόνας νούμερο ένα, μην υποτιμάτε ποτέ την ικανότητα και την προθυμία των Ιαπώνων να υποστούν κοινές θυσίες, και νούμερο δύο, μην υποτιμάτε ποτέ την ικανότητα και την προθυμία των πολιτικών να διασφαλίσουν την τήρηση του κανόνα νούμερο ένα».
Δεν πείθουν τα σενάρια καταστροφής
Oι υποβαθμίσεις των οίκων πέφτουν στο κενό
Οι Ιάπωνες με αποταμιεύσεις 15 τρισ. δολ. είναι πάντα έτοιμοι να στηρίξουν την κρατική μηχανή Πέρα από το υψηλό Δημόσιο χρέος στο μικροσκόπιο των αναλυτών έχουν μπει η υπογεννητικότητα και η γήρανση του πληθυσμού της Ιαπωνίας. Σύμφωνα με τελευταίες έρευνες, περίπου ένας στους τέσσερεις Ιάπωνες είναι άνω των 65 ετών σήμερα, ενώ το 2060 το ποσοστό των ηλικιωμένων θα φτάσει στο 40%.
Η αξιοθαύμαστη μακροζωία των Ιαπώνων (86 για τις γυναίκες και 80 για τους άντρες είναι τα χρόνια του προσδόκιμου ζωής) συνοδεύεται από τον χαμηλό αριθμό γεννήσεων. Δεν είναι λοιπόν εντελώς αβάσιμοι οι φόβοι αρκετών οικονομολόγων για τη βιωσιμότητα του ιαπωνικού κοινωνικού μοντέλου με τη μορφή που έχει σήμερα.
Εμφαση στη δυναμική άνοδο που παρουσιάζει ο δείκτης του χρέους και στη γήρανση του πληθυσμού έδωσαν και οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης για να εξηγήσουν τις υποβαθμίσεις της ιαπωνικής οικονομίας στις οποίες πρόεβησαν τους τελευταίους μήνες.
Και οι τρεις μεγάλοι οίκοι (Standard & Poor’s, Moody’s, Fitch) έχουν από καιρό αφαιρέσει τα τρία άλφα από την αξιολόγηση της ιαπωνικής οικονομίας. Παρόλαυτα ο δανεισμός της χώρας συνεχίζεται απρόσκοπτα.
Οι αγορές δεν δείχνουν να συμμερίζονται κανέναν «δρ. Καταστροφή», όπως τον Τακέσι Φουτζιμάκι, ο οποίος για μια δεκαετία προβλέπει τη Μέρα της Κρίσης. Το πρώην «αστέρι» της JP Morgan, είχε επιχείρησε δίχως επιτυχία να σορτάρει το ιαπωνικό χρέος πριν από 10 χρόνια, όταν μόλις είχε υπερβεί το 100%, κάτι που υπήρξε κι ο λόγος που απολύθηκε απ’ τον Τζορτζ Σόρος. Εκτοτε, αποθαρρύνει κάθε επένδυση σε ιαπωνικό χρέος, το οποίο θεωρεί επίφοβο…
ΝΙΚΗΤΑΣ ΚΟΥΡΙΔΑΚΗΣ