Δουλεύεις - εργάζεσαι ή ...μας δουλεύεις;

Θα ...φάμε πατάτες ή "τάκανες πατάτα" και σε εξέλιξη "μην κάνεις πατατιές;". Πόσο ελληνική είναι η λέξη - όρος πατά...

Θα ...φάμε πατάτες ή "τάκανες πατάτα" και σε εξέλιξη "μην κάνεις πατατιές;". Πόσο ελληνική είναι η λέξη - όρος πατάτα; Έχει ιταλική ρίζα ή ...γαλλική;

- Ο "διαστημάνθρωπος" είναι η ακριβής μετάφραση του όρου spaceman (αγγλικά) ή η ελληνική μετεξέλιξη του ομώνυμου όρου που προσδιόριζε τον ...δημοσιογράφο του 19ου αιώνα (πρώτη μαρτυρία στα 1892), ο οποίος πληρωνόταν με βάση τον χώρο που καταλάμβανε στην εφημερίδα το άρθρο του; Με τη σημασία του "ανθρώπου από το διάστημα" εμφανίζεται πολύ αργότερα σε χρήση (μόλις το 1942).

- Τα ...κατσάβραχα είναι "φωνητική" εξέλιξη της σύνθετης ελληνικής λέξεις με πρώτο συνθετικό τον ... "άκανθο" και δεύτερο τον "βράχο", συντέθηκε με πρώτο συνθετικό την αλβανική ρίζα κατσα- ( Kaca ή kaci) που σημαίνει τους έχοντες ροδαλά ισχία - ή απλώς τα ...κατσίκια);

Πόσο "εξελιγμένη" ανά τους αιώνες χρήσης της ίδιας και των "υποκειμένων" της είναι η λέξη - όρος "δουλεύω" και τα παράγωγά της "δούλευμα" ή "δούλεμα"; Αρχικά σήμαινε την υπηρεσία (με ρίζα -έτυμο) τον αρχαίο "δούλο" - τη "δουλεία". Εξελίχθηκε στα επόμενα μεταχριστιανικά αλλά βιομηχανικά χρόνια με την επεξήγηση "εργάζομαι" (παράγω έργο) και έφτασε στα έσχατα χρόνια να χρησιμοποιείται ως "μας δουλεύεις;" - "μας κοροϊδεύεις;".

Υπάρχουν βουλγαρικές σύνθετες λέξεις με ...ελληνικό πρώτο συνθετικό και βουλγαρική κατάληξη που σχημάτισαν με τη χρήση ανά τους αιώνες νέες βουλγαρικές λέξεις με την ίδια όμως με τη ρίζα τους σημασία (ελληνική) ή και ρουμανικές με ελληνική ρίζα που έφτασε στη Ρουμανία διανύοντας γεωγραφικές αλλά και ιστορικές διαδρομές; (μέσω των λατινικών της Κάτω Ιταλίας (ελληνικών) ή και των "φαναριώτικων" ελληνικών της περιόδου 1711-1821;). Παράδειγμα: basilika ή baptizare ή agale -αγάλη, alandala -άλλα αντ' άλλων...).

Ποιος είναι τελικά ο αρχέγονος κληροδότης των λέξεων του κόσμου, υπάρχουν "νόμιμοι" κληρονόμοι τους ή ...το κληροδότημα διαμελίστηκε, πολλαπλασιάστηκε, αναπλάστηκε από τη χρησικτησία του ανά τους αιώνες και τελικά αναδιανέμεται αενάως;

Στα ερωτήματα - προβληματισμούς των γλωσσολόγων ανά τον κόσμο καλείται να δώσει τις δικές του "απαντήσεις - υποθέσεις" το 1ο Διεθνές Συνέδριο για την Eτυμολογία της Ελληνικής Γλώσσας (Αρχαίας, Μεσαιωνικής και Νέας), που διοργανώνει από χθες (ολοκληρώνεται απόψε) στη Θεσσαλονίκη το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανώλη Τριανταφυλλίδη) του ΑΠΘ.

Στόχος του συνεδρίου, που εξελίσσεται στις εγκαταστάσεις του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών του ΑΠΘ, είναι να εξετάσει θεωρητικά και πρακτικά ζητήματα που αναφέρονται στην ετυμολογία της ελληνικής γλώσσας όλων των περιόδων της και των μορφών της- διαλεκτικών και μη. Στο συνέδριο εξετάζονται επίσης παρόμοια ζητήματα που αφορούν τον ευρύτερο βαλκανικό χώρο, με έμφαση στην ετυμολογική διερεύνηση των ελληνικών στοιχείων στις άλλες βαλκανικές γλώσσες.

"Η ελληνική είναι ινδοευρωπαϊκή, ευρωπαϊκή και βαλκανική γλώσσα και κάθε μία από τις διαστάσεις αυτές εμφανίζεται με ξεχωριστό προβληματισμό κατά τη σύνταξη των ετυμολογικών λεξικών της. Το επίπεδο των ετυμολογικών λεξικών των επιμέρους βαλκανικών γλωσσών εξαρτάται άμεσα από το επίπεδο των ετυμολογικών σπουδών των δανειστριών γλωσσών.

Η συζήτηση για τον καλύτερο τρόπο μελέτης των λεξιλογικών βαλκανισμών αποτυπώνεται συνήθως στο δίλημμα: ξεχωριστές μονογραφίες για τα ελληνικά, τουρκικά, σλαβικά, ρομανικά και αλβανικά στοιχεία καθώς και για τους λεξιλογικούς βαλκανισμούς άγνωστης και αμφίβολης προέλευσης ή συνολικό λεξικό των βαλκανισμών; Με δεδομένο ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι συντάκτες των ετυμολογικών λεξικών των βαλκανικών γλωσσών είναι σε μεγάλο βαθμό παραπλήσια και μάλιστα, όσον αφορά τους λεξιλογικούς βαλκανισμούς, ταυτίζονται, η ανταλλαγή απόψεων θα μπορούσε να συμβάλει στον εμπλουτισμό των σχετικών προβληματισμών" λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο διευθυντής του Ινστιτούτου Νεοελληνικών σπουδών και αναπληρωτής καθηγητής Ιστορικής Γλωσσολογίας στο ΑΠΘ - μέλος της οργανωτικής επιτροπής του συνεδρίου Γιώργος Παπαναστασίου, ανακοινώνοτας παράλληλα με ευχαρίστηση την επικείμενη (εντός του 2016 ) ελληνική μετάφραση και έκδοση από το Ινστιτούτο του εγκυρότερου διεθνώς ετυμολογικού λεξικού της αρχαίας Ελληνικής του P. Chantraine (η δεύτερη, συμπληρωμένη και διορθωμένη έκδοση του οποίου στα γαλλικά έγινε το 2009).

Στο "μνημειώδες" έργο ο συγγραφέας δεν αρκείται στην παράθεση της ετυμολογίας αλλά επιχειρεί να δώσει μια συνολική εικόνα της ιστορίας του αρχαίου ελληνικού λεξιλογίου, με τις ποικίλες σημασιολογικές εξελίξεις που συνέβησαν, τα παράγωγα και τα σύνθετα που σχηματίστηκαν κτλ. Η ελληνική έκδοση περιέχει πρόσθετες βελτιώσεις σε σχέση με τη γαλλική του 2009, όπως παραπομπές στις σύγχρονες εκδόσεις των αρχαίων συγγραφέων και ριζικά αναθεωρημένο το τμήμα του λεξικού που αναφέρεται στις επιβιώσεις αρχαίων λέξεων στα νέα ελληνικά .

Στις θεματικές ενότητες του συνεδρίου που εξελίσσεται στο Τελλόγλειο Ίδρυμα περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων: θεωρητικά ζητήματα για την ετυμολογία της ελληνικής, (β) συγκεκριμένες ετυμολογικές προτάσεις για λέξεις της αρχαίας, μεσαιωνικής και νέας ελληνικής, (γ) ετυμολογία και διαλεκτολογία, (δ) ετυμολογία και γλωσσικές επαφές, (ε) ετυμολογία και φιλολογία (αποκατάσταση κειμένων, προεπιστημονική ετυμολογία), και (στ) ετυμολογία και εκπαίδευση.

Δυσετυμολόγητα λήμματα (με δύσκολη και συνεχώς αμφισβητούμενη και αναθεωρούμενη ετυμολογία, αναχρονολογήσεις για την πρώτη εμφάνιση λέξεων η της δημιουργίας -εισαγωγής νεολογισμών, πολύσημες λέξεις με παράλληλες ετυμολογικές αναγωγές , διεθνισμοί, "βαλκανισμοί", "λατινισμοί" των λέεξων, λέξεις - "δάνεια" και λέξεις "αναβιωμένες" απ την αρχαία ελληνική και σειρά άλλων ζητημάτων απασχολούν τους παγκοσμίως γνωστούς για την προσφορά τους στον χώρο της ελληνικής ετυμολογίας εισηγητές του συνεδρίου, όπως η καθηγήτρια F. Bader (Sorbonne IV, Παρίσι), ο καθηγητής Ch. de Lamberterie (Sorbonne IV, Παρίσι), ο ακαδημαϊκός M. Sala (Ρουμανική Ακαδημία), ο ακαδημαϊκός A. Loma (Σερβική Ακαδημία), ο καθηγητής M. Meier-Brügger (Freie Universität, Βερολίνο), κ.ά

Είναι πάντως χαρακτηριστική η ακροτελεύτια "ατάκα" του καθηγητή M. Meier-Brügger, ο οποίος, όπως χαρακτηριστικά είπε, μελετά την αρχαία ελληνική ετυμολογία επί 40 χρόνια! Και δεν κατάφερε να καταλήξει σε ακριβή και ...τελική ετυμολόγηση ορισμένων λέξεων, οι οποίες δια των χρόνων και δια- της χρήσης αλλάζουν συνεχώς. "Η ετυμολογία δεν θα φτάσει ποτέ σ' ενα τέλος... Είναι όπως η ζωή... Θα συνεχίζεται παντοτινά...".