Έλληνας πολίτης: από αντικείμενο σε υποκείμενο...

Του Δημήτρη Γιαννακόπουλου Ξέρετε γιατί οι πολίτες δεν αντιδρούν συλλογικά στην φτωχοποίησή τους; Διότι, δεν είναι πολίτες, αλλά πελάτες ...

Του Δημήτρη Γιαννακόπουλου
Ξέρετε γιατί οι πολίτες δεν αντιδρούν συλλογικά στην φτωχοποίησή τους; Διότι, δεν είναι πολίτες, αλλά πελάτες των «κομμάτων εξουσίας», του δικομματισμού δηλαδή, ίσως πεις. Σωστή η απάντηση, αλλά όχι ολοκληρωμένη και μάλλον στατική. Δεν αντιδρούν επίσης, καθώς δεν προβάλλεται καμία απολύτως στρατηγική ανατροπής του καθεστώτος. Για ανατροπή του μνημονίου μιλάνε κάμποσοι, αλλά για ανατροπή του καθεστώτος που παρήγαγε την κρίση και κατασκεύασε τον μονόδρομο του ΔΝΤ, τον οποίο αργότερα ακολούθησε και συνεχίζει να ακολουθεί, δεν μιλάει σχεδόν κανείς από το πολιτικό προσωπικό. Ασφαλώς κάποιοι μιλούν για ανατροπή του καπιταλισμού και άρα συμπεριλαμβάνουν και το καθεστώς στην Ελλάδα, αλλά ούτε αυτοί φαίνεται να...
 αναπτύσσουν κάποια ιδιαίτερη στρατηγική στην συγκυρία, καθώς μοιάζει να έχουν μακρόπνοους στόχους!
Όμως, μόνον μια τέτοια στρατηγική θα μετέτρεπε συγκυριακά τουλάχιστον τον πολίτη σε υποκείμενο από αντικείμενο που είναι σήμερα. Τώρα ο πολίτης νοιώθει να ασκούνται πάνω του πιέσεις με την μορφή πακέτων κυβερνητικών μέτρων, όντας αντικείμενο της πολιτικής διαδικασίας. Η εξουσία αποτελεί εξωτερική δύναμη που του επιβάλλεται για το καλό του (!) και όχι το αποτέλεσμα της δικής του δράσης και αλληλεπίδρασης ή και σύγκρουσης με τον Άλλον. Μα, θα μου πεις, ψήφισε δεν ψήφισε αυτούς που κυβερνούν; Η ψήφος από μόνη της, ως μορφή πολιτικής συμμετοχής δεν μετατρέπει το αντικείμενο σε υποκείμενο, εκτός εάν εμπεριέχει και εκφράζει την αμφισβήτηση προηγούμενων επιλογών του ίδιου πολίτη-ψηφοφόρου και μάλιστα αποκλειστικά την ώρα της κάλπης.
Ο πολίτης, με άλλα λόγια, μπορεί να μεταβληθεί από αντικείμενο σε υποκείμενο, μόνον στο βαθμό που αμφισβητήσει ενεργά την κυρίαρχη πολιτική πρακτική που προβληματοποιεί μια κατάσταση ή/και τον εαυτό του, και αντιδράσει μέσω κάποιας μορφής ακτιβισμού ή ακόμη μέσω κάποιας μορφής άρνησης συμμόρφωσης ή ιδανικότερα, με τη συμμετοχή του σε ένα κίνημα. Δηλαδή, η ενεργός πολιτική συμμετοχή και η αμφισβήτηση της πολιτικής δομής που ορίζει την σχέση του πολίτη με τους θεσμούς και τους Άλλους, οι οποίοι με τη σειρά τους καθορίζονται μέσα από την διαλεκτική διαδικασία ανάπτυξης του λόγου του κινήματος ως ανταγωνιστές, είναι αυτά που μετατρέπουν το αντικείμενο σε υποκείμενο.
Η πολιτική δύναμη βρίσκεται στην αλλαγή του εαυτού και όχι στη συντήρησή του. Η συντεχνιακή αντίδραση σε κάποια κυβερνητικά μέτρα δεν δομεί υποκείμενα. Στην πραγματικότητα ο πολίτης που μάχεται να συντηρήσει τη θέση του στη κοινωνία, συγκυριακά μεταβάλλεται σε υποκείμενο κατά την στιγμή της σύγκρουσης με τα όργανα του κράτους, την εργοδοσία κλπ, αλλά αμέσως μετά ξαναγίνεται αντικείμενο. Αν η αντίδραση του δεν πάρει την μορφή αγώνα εναντίον του καθεστώτος, αποτελεί συντηρητική στάση.
Εδώ βρισκόμαστε σήμερα. Τα αντικείμενα χάνουν την σταθερότητα τους στην κοινωνία εξαιτίας των αποτελεσμάτων της κρίσης και αναζητούν τρόπο να εκφράσουν την ατομική τους δύναμη (αντίδραση) με συλλογικό τρόπο. Έλα όμως που δεν μπορούν να δώσουν συλλογικό χαρακτήρα σε αυτή την επιθυμία τους! Τα αντικείμενα συστήνουν συλλογές και όχι συλλογικότητες. Είναι ανίκανα να δράσουν στο πλαίσιο μιας συλλογικής δράσης ανατροπής του καθεστώτος, εάν πρώτα δεν είναι έτοιμα να χάσουν …τις αλυσίδες, που τα κρατούν σε μια σχετικά σταθερή θέση στη κοινωνία, εκτός και αν χαρακτηρίζονται από «εγωιστική» ή «αλτρουιστική», κατά Durkheim, μορφή κοινωνικής ενσωμάτωσης.

Μα, θα μου πεις, τα κοινωνικά αντικείμενα αποσταθεροποιούνται μαζικά αυτήν την περίοδο στην ελληνική κοινωνία, οι αλυσίδες σπάνε, γιατί δεν αντιδρούν μαζικά; Διότι αυτό προϋποθέτει μια συλλογική δύναμη που θα τα μετατρέψει σε υποκείμενα. Θα τα κάνει δηλαδή να νοιώσουν ότι έχουν ατομική δύναμη να συστήσουν συλλογικότητες με κοινό σκοπό και συντονισμένη δράση, ώστε το κοινό συμφέρον να εναρμονίζεται σε μεγάλο βαθμό με το ατομικό. Μόνον εάν εκφραζόταν πολιτικά και αξιόπιστα μια στρατηγική ανατροπής του καθεστώτος, θα μπορούσαν τα αντικείμενα να μετεξελιχθούν σε υποκείμενα, συμμετέχοντας ενεργά σε αυτόν τον αγώνα. Η ισχύς και η εξουσία παράγονται κοινωνικά μέσω κάποιας στρατηγικής. Μην αναζητείτε την πολιτική ισχύ έξω από το πλαίσιο εφαρμογής κάποιας στρατηγικής, δεν θα την βρείτε.

Ρόλος των κινημάτων είναι να κατασκευάζουν πολιτικά υποκείμενα, έτοιμα για ανατρεπτική δράση, εκκινώντας από μια μικρή συνήθως εστία υποκειμένων. Δίχως την συντονισμένη δράση πολιτικών υποκειμένων δεν υπάρχει καμία περίπτωση αλλαγής στη κοινωνία, η οποία ασφαλώς να εκπορεύεται από κάτω προς τα επάνω. Η μεταρρύθμιση αποτελεί την αντίστροφη διαδικασία και προϋποθέτει ότι τα αντικείμενα θα βολευτούν στις νέες τους θέσεις, δίχως να μεταβληθούν σε υποκείμενα. Το υποκείμενο παράγει εξουσία, ενώ το αντικείμενο είναι πεδίο εφαρμογής της εξουσιαστικής δύναμης και φορέας αυτής της δύναμης, μέσω της θεσμικής οργάνωσης των κοινωνιών και μέσω της κοινωνικής διαστρωμάτωσης: δεν έχουμε όλοι την ίδια δύναμη. Και ποιος φτιάχνει τα κινήματα; Πολιτικές δυνάμεις (ομάδες πολιτών που για διαφορετικούς ίσως λόγους έχουν ήδη λάβει την διάσταση υποκειμένου), που ενεργοποιούνται και συμμαχούν, ώστε να ενεργοποιήσουν και άλλα αντικείμενα και να τα μετατρέψουν σε υποκείμενα. Έτσι πολλαπλασιάζεται η ισχύς ενός κινήματος.

Τα γράφω αυτά για να εξηγηθούμε. Η ευθύνη της αριστεράς και της προοδευτικής κοινωνίας των πολιτών είναι τεράστια αυτή την περίοδο στον τόπο μας. Αντί όλοι οι φορείς που αυτοπροσδιορίζονται στον προοδευτικό χώρο να ενώσουν τις δυνάμεις τους και δίχως καμώματα να εκπονήσουν μια στρατηγική ανατροπής του δικομματισμού και του καθεστώτος, που αλληλοσυνδέεται με αυτόν, ώστε να καταστεί δυνατή η μορφοποίηση ενός κινήματος υπέρβασης της μεταπολιτευτικής τάξης, η οποία ναυάγησε πέφτοντας στο παγόβουνο που η ίδια κατασκεύασε, κοιτάνε πώς θα περισωθούν ή ακόμη και θα ενδυναμωθούν οι ίδιοι από την κρίση.
Είναι πλέον εμφανές ότι και οι φορείς της αριστεράς είναι αναπόσπαστο μέρος του καθεστώτος. Είναι και αυτοί αντικείμενα του συστήματος και δεν μπορούν να κατανοήσουν πώς θα μπορούσαν να ξαναγίνουν υποκείμενα. Φοβούνται ότι αλλοιώνοντας την διακριτή ταυτότητά τους και αλλάζοντας μέθοδο πολιτικής δράσης, θα έπαυαν να είναι αυτό που εμφανίζονται ότι είναι. Θα έχαναν την αναφερόμενη ταυτότητά τους στη κοινωνία.
Προφανώς δεν έχουν αντιληφθεί ότι η ταυτότητά τους, είναι το πρόβλημά τους. Η ταυτότητα δεν κατασκευάζει υποκείμενα. Και τα αντικείμενα έχουν ταυτότητα. Η ικανότητα να προσαρμόσεις την πολιτική σου ταυτότητα στις σύγχρονες ανάγκες της κοινωνίας, που αλλάζει δραματικά αυτή την περίοδο και αναζητεί νέα μορφή ηγεσίας και κυβέρνησης, δείχνει την δυνατότητά σου να μεταβληθείς σε υποκείμενο της κοινωνίας και της ιστορίας. Αποκαλύπτει την πολιτική σου δύναμη. Τα κόμματα είναι και αυτά αντικείμενα της πολιτικής τάξης της χώρας. Όλα ανεξαιρέτως. Θα μεταβληθούν σε υποκείμενα μόνον όσα καταφέρουν – και στο βαθμό που θα το καταφέρουν - να συστήσουν συμμαχίες ανατροπής του καθεστώτος, πράγμα που συμπεριλαμβάνει και την ανατροπή της κατεστημένης ταυτότητάς τους, υποστηρίζοντας ένα κίνημα.
Μόνον έτσι θα δημιουργείτο ένα κοινωνικό ρεύμα χειραφέτησης ευρύτερων στρωμάτων που θα έδινε την δυνατότητα σε εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες-αντικείμενα να μεταβληθούν σε πολίτες-υποκείμενα, που θα διεκδικούσαν ενεργό ρόλο στην αναδιαμόρφωση των εξουσιαστικών σχέσεων στην χώρα μας. Το καθεστώς βρίσκεται στην αρχική φάση της αναδιαμόρφωσής του. Αν δεν υπάρξει στρατηγική προοδευτικών συμμαχιών που θα παρέμβει σε αυτή την διαδικασία με την μορφή ενός κινήματος, τότε το αποτέλεσμα θα είναι σε πολύ λίγο διάστημα η χώρα να έχει μετατραπεί σε χώρο έκθεσης κοινωνικών αντικειμένων δίχως σημαντική αξία.
Δίχως αξία θα είναι ο επιστήμονας, δίχως αξία ο επιχειρηματίας, δίχως αξία ο τεχνίτης, αλλά και δίχως αξία κόμματα και πολιτικοί. Στα ΜΜΕ δεν αναφέρομαι, καθώς αυτά φρόντισαν να αυτο-κατεξευτελιστούν πριν από όλους, για να μπορούν πιο άνετα να συμβάλουν στον εξευτελισμό των υπολοίπων κοινωνικών αξιών. Μόνον αν ανακαλύψουμε ξανά το υποκείμενο στην πολιτική θα έχουμε ελπίδες να ξαναπάρουμε την τύχη της χώρας στα χέρια μας. Το καθεστώς μας θέλει αντικείμενα, μόνον που τώρα πια δύσκολα μπορεί να συγκρατήσει τους πάντες σε αυτή την κατάσταση. Είναι μια καλή εποχή για …κίνημα, θεωρητικά. Πρακτικά, είναι μια πολύ δύσκολη υπόθεση, εξαιτίας της μάλλον επιτυχημένης μακράς διαδρομής της πατρωνίας στη χώρα, σε συνδυασμό με τον υπερκομματισμό στη κοινωνία των πολιτών.