Το θέατρο σκιών...

ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΟΥ "ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ" ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ    Του ΔΗΜ. Κ. ΣΑΡΡΗ πρ. Νομάρχη Ηρακλείου    ...

ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΟΥ "ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ" ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

  

Του ΔΗΜ. Κ. ΣΑΡΡΗ

πρ. Νομάρχη Ηρακλείου
  

Πρίν μερικούς μήνες έγινε γνωστό ότι το "ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ" (Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ) έντάχτηκε στο καλεντάρι της ΟΥΝΕΣΚΟ ως αϋλη

πολιτιστική κληρονομιά της Τουρκίας..
Δυστυχώς στο θέμα αυτό το ελληνικό Υπουργείο έχασε ενώ μπορούσε να κερδίσει ,καθόσον αν είχε έγκαιρα κινηθεί, θα...
 μπορούσε να το κατοχυρώσει ως αϋλη πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας .
Μια προσεκτική "Μαρξιστική" ανάλυση της κοινωνίας του "θεάτρου σκιών' αποδεικνύει ότι αποτελούσε μια κεκαλυμμένη μορφή αντίστασης , μέσα από την γελοιοποίηση του Οθωμανού δυνάστη , των σκλαβωμένων ραγιάδων.
Είχαν τόσο δε υποφέρει από τις ωμότητες του εναντίον τους ,που συνέχισαν να τον χλευάζουν και μετά την απελευθέρωση τους από το ζυγό τους ,οπότε άνθισε ελεύθερα πια το είδος αυτού του θεάτρου.
Άρα σίγουρα το "αντιεξουσιαστικό δόγμα" του "θεάτρου σκιών" δεν ήταν δυνατόν να αποτελεί πνεματικό δημιούργημα των κατακτητών Τούρκων, αλλά σίγουρα των καταπιεσμένων σκλαβωμένων Ελλήνων.
Ο γκαφατζής ήρωας του Ελληνικού θεάτρου σκιών ο Καραγκιόζης (Μαυρομάτης) είναι συμπαθής και μόνο η παρουσία του προκαλεί τον γέλωτα και την θυμηδία.
Λίγοι, όμως, αντιλαμβάνονται το κωδικοποιημένο, συμβολικό κοινωνικοπολιτικό του "μήνυμα" κατά των κοινωνικών ανισοτήτων και αδικιών.
Από τη στιγμή που πέφτει ο «Μπερντές» και προβάλλει το Σεράι του Πασά (ο Τούρκος δυνάστης) από τη μια μεριά, και η Παράγκα του Καραγκιόζη (Ο φτωχός ραγιάς) από την άλλη, μπαίνει επί τάπητος το θέμα της αδικίας και της κοινωνικής ανισότητας.
Η κοινωνία, λοιπόν, του θεάτρου σκιών είναι μια τέτοια κοινωνία, του παρελθόντος, της ανισότητας και της αδικίας. Μήπως όμως και στη σημερινή κοινωνία, παρά την πρόοδο, τη Δημοκρατία που βιώνουμε ελεύθεροι, έχει απαλειφθεί η ανισότητα και η αδικία; Αντίθετα, μάλιστα. Γι΄αυτό το Θέατρο Σκιών διατηρεί αναλλοίωτη τη διαχρονικότητά του.
Οι χαρακτήρες των «ηρώων» και οι ρόλοι τους έχουν αναφορά στη διαστρωμάτωση της κοινωνίας, με την εξουσία από μια μεριά, τους ξένους δυνάστες πλούσιους και αξιωματούχους (Πασάς ή Βεζίρης και Βεληγκέκας) και τη φτωχολογιά των ραγιάδων από την άλλη, η οποία είτε συμβιβάζεται σκύβοντας το κεφάλι (Χατζηαβάτης), είτε ανθίσταται, σατιρίζει και τρώει ξύλο συνεχώς, όπως στην περίπτωση του Καραγκιόζη.
Κυρίαρχο ρόλο, φυσικά, παίζουν οι φιγούρες του Καραγκιόζη Καραγκιοζόπουλου και του Χατζηαβάτη, οι οποίοι ενσαρκώνουν δυο ανθρώπους φτωχούς και στερημένους, που είναι πάντα μαζί και πάντα σε σύγκρουση. Κοινό γνώρισμα η φτώχεια τους κι από κει και πέρα οι μεγάλες διαφορές τους.
Ο Καραγκιόζης ένας ψεύτης, υβριστής, αχαΐρευτος, κακός πατέρας, "στολισμένος" με όλα τα γνωρίσματα που η κοινωνία θεωρεί ελαττώματα. Είναι φτωχός και το μόνο πράγμα που του ανήκει είναι η κακομοιριά του και η πονηριά του, που αποτελεί την άμυνα του απέναντι στον πανίσχυρο εξουσιαστή Βεζύρη. Είναι ένας προλετάριος.
Έχει όμως ένα άλλο χαρακτηριστικό. Αντιστέκεται. Δεν αποδέχεται την κοινωνία έτσι που είναι. Σε πρώτη ευκαιρία περιγελάει και εξαπατά τους νοικοκυραίους, τους πλούσιους, τους ισχυρούς, με άλλα λόγια γελοιοποιεί και τα ιδανικά και τους θεσμούς αυτής της κοινωνίας, μαζί με τους εκπροσώπους της. Η αντίσταση του αυτή δεν είναι ηρωική, είναι όμως το μόνο μέσο που έχουν οι αδύνατοι. Ποτέ δεν υποκλίθηκε χωρίς να κοροϊδέψει, ποτέ δεν δέχθηκε καμιά δουλειά, με πρόθεση να την κάνει ευσυνείδητα και ξέρει πως στο τέλος θα φάει ξύλο, αλλά αυτό ποτέ δεν τον κάνει να αλλάξει τη στάση του.
Ο Χατζηαβάτης είναι ολότελα αντίθετος. Τίμιος εργατικός, στοργικός πατέρας, δεν βρίζει, αλλά σκύβει το κεφάλι. Υποκλίνεται στην εξουσία. Έχει συμβιβαστεί ολοκληρωτικά.
Είναι ένας χαρακτηριστικός «μικροαστός», που ενώ η θέση του είναι πιο κοντά στην εργατική τάξη συμμαχεί συχνά, με την εξουσιαστική τάξη & τους εκπροσώπους της.
Η εξουσία, εκφράζεται από τον πλούσιο Πασά ή Βεζίρη και τον Βεληγκέκα, οι οποίοι επιβάλλουν την τάξη και τιμωρούν τους παραβάτες.
Ο Πασάς και ο Βεζίρης εκφράζουν την Εκτελεστική εξουσία και ο Βεληγκέκας το εκτελεστικό όργανό τους (Δυνάμεις καταστολής).
Αξίζει να αναφερθούμε ακόμη σε μια άλλη φιγούρα, γιατί είναι πάρα πολλές, τον Μπάρμπα-Γιώργο, που είναι ο κτηνοτρόφος, ανήκει στην αγροτοκτηνοτροφική τάξη, παρέχει προστασία στον Καραγκιόζη και δέρνει τον Βεληγκέκα όταν χρειαστεί, (χωρίς όμως να αμφισβητεί ενεργά την εξουσία του Βεζίρη). Έτσι ικανοποιείται και το αίσθημα του λαού για τη δικαιοσύνη, ότι υπάρχει και κάποιος που δέρνει την εξουσία, η οποία συνήθως είναι σκληρή και απάνθρωπη προς το φτωχό λαό.
Υπάρχουν, επίσης, ορισμένες φιγούρες ως ενδιάμεσοι τύποι, ο Εβραίος, ο έμπορος ο σιόρ - Διονύσιος, τον οποίο ο Καραγκιόζης αποκαλεί «Λιμοκοντόρο», ο Μορφονιός, που είναι χοντροκέφαλος, κομψευόμενος και αναφέρεται σταθερά στη μαμά του και στη γοητεία του. Ο Σταύρακας εκπροσωπεί τον εαυτό του και είναι «Λούμπεν προλετάριος». Είναι κουτσαβάκης, ψευτοπαλληκαράς και πρόθυμος να γίνει όργανο της εξουσίας κατά του λαού αν και ανήκει σ' αυτόν.
Αυτοί οι τύποι, κομμάτι της τότε κοινωνίας, κάνουν το σπουδαίο στον Καραγκιόζη και προσπαθούν, αποτυχημένα, να του επιβληθούν. Όλοι βέβαια υπόκεινται στην τρομοκρατία του Βεληγκέκα.
Ο λαός γνωρίζει πως παρ' όλα τα καμώματά τους, ακολουθούν μαζί του την ίδια μοίρα του καταπιεσμένου. Δεν είναι καν ελεύθεροι, όπως ο Μπάρμπα-Γιώργος.
Μετά βέβαια την απελευθέρωση και ανεξαρτησία της Ελλάδας το "θέατρο σκιών" μετεξελίχθηκε σε σατιρικό βήμα της τότε επικαιρότητας .
Οι κοινωνικές συνθήκες π.χ. μετά την Μικρασιατική Καταστροφή είναι ακόμα νωπές στην ιστορική μας μνήμη.
Η προσφυγιά γέμισε τότε την Αθήνα. Βυθισμένες στο άγχος της επιβίωσης και της φτώχειας, οι λαϊκές τάξεις παρακολουθούν με ενδιαφέρον τα γεγονότα αλλά μόνο ως παθητικοί θεατές.
Σ' αυτό το πολιτικοκοινωνικό πλαίσιο, ο Καραγκιόζης παρωδεί και σαρκάζει όσα συμβαίνουν γύρω του με μια καταπληκτική ενημερότητα. Τίποτα και κανείς δεν ξεφεύγει από το φακό του εξωφρενικού του γέλιου.
Το Θέατρο Σκιών αποτελεί μέσο ενημέρωσης του κόσμου εκείνη την εποχή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η απαγωγή της Τασούλας το 1950, η οποία σατιρίστηκε από τον «μπερντέ».
Αποτελεί, επίσης, το μοναδικό «μικροθέατρο» στον κόσμο, που είναι καθαρά σατιρικού χαρακτήρα.
Ο Καραγκιόζης στην σάτιρα του διακωμωδεί τους «πατέρες» του έθνους, υποψήφιους στις εκλογές, καταγγέλλει την ανευθυνότητα των γιατρών, δημοσιογράφων, δικηγόρων επιστημόνων κάθε λογής, ως τσαρλατάνων, τους εργολάβους των ασφαλτοστρώσεων ή των προσφυγικών οικισμών αλλά και τους εμπόρους που νοθεύουν τα τρόφιμα και αισχροκερδούν συστηματικά.
Αλήθεια όλα τα παραπάνω, ρόλοι προσώπων, καταστάσεις, γεγονότα, ηθικές αξίες, συμπεριφορές, απεικονίζουν με γλαφυρότητα το σήμερα και ίσως το αύριο και άρα το Θέατρο Σκιών είναι πάντα επίκαιρο και διαχρονικό.
Οι χαρακτήρες, λοιπόν, του Θεάτρου εκφράζουν μια κοινωνία, που ουσιαστικά δεν αλλάζει, απλώς μεταμφιέζεται και επαναλαμβάνει το ίδιο τροπάριο την αδικίας, της εξαπάτησης, της επιβολής ηθικά, οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά του πλούσιου και του ισχυρού πάνω στον φτωχό και τον αδύναμο λαό.
Αν είναι έτσι τα πράγματα, τότε η συμβολή του Θεάτρου Σκιών είναι πάντα επίκαιρη και στοχεύει στη διατήρηση της παράδοσης μας, αλλά και στον προβληματισμό όλων μας και ιδιαίτερα της νεολαίας για την ανάγκη δόμησης μίας πιο δίκαιης κοινωνίας, προβληματισμοί πού απασχολούσαν διαχρονικά τον Ελληνικό λαό και ελάχιστα τον τουρκικό.
Άρα το "θέατρο σκιών" ως τεχνική έχει μεν τις ρίζες του στην μακρινή Κίνα, αλλά ως "δόγμα", ως ιδέα καθώς και το είδος των μηνυμάτων που εκπέμπει είναι καθαρά Ελληνικής και μάλιστα Αριστοφανικής προελεύσεως και αναπτύχθηκε από ραγιάδες έλληνες μέσα στην αχανή Οθωμανική αυτοκρατορία.
Δυστυχώς όμως οι όποιοι αρμόδιοι έχασαν χωρίς να δώσουν κάν μάχη στην ΟΥΝΕΣΚΟ.
Τι περιμένει κανείς όμως όταν ούτε η ΚΝΩΣΟΣ και ούτε τα άλλα Ανακτορικά Μινωϊκά κέντρα της Κρήτης , η "βηθλεέμ" του ευρωπαϊκού πολιτισμού, δεν έχουν ενταχθεί ακόμη στο καλεντάρι του Διεθνούς αυτού Οργανισμού, με ευθύνη των ίδιων μανδαρίνων του Υπουργείου Πολιτισμού.