Εκπαίδευση... και Γνώση...

Του δρ Γιώργη Έξαρχου Επικ. Καθηγητή ΤΕΙ Σερρών, συγγραφέα-ερευνητή    Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Στις σύγχρονες κοινωνίες ...

Του δρ Γιώργη Έξαρχου
Επικ. Καθηγητή ΤΕΙ Σερρών, συγγραφέα-ερευνητή
  
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
Στις σύγχρονες κοινωνίες η εκπαίδευση θεωρείται κοινωνικό αγαθό το οποίο πρέπει να απολαμβάνει ο συνολικός πληθυσμός μιας χώρας και ενός οργανωμένου κράτους, και αποτελεί -ως αγαθό- κατάκτηση κυρίως των αστικών κοινωνιών που πρώτες φρόντισαν να προωθήσουν και να καθιερώσουν θεσμικά την εκπαίδευση στα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα διά μέσου του μηχανισμού του σχολείου, ενός μηχανισμού "διεκπεραίωσης" χρήσιμων πληροφοριών και εξειδικευμένων γνώσεων σε τουλάχιστον τρία βασικά επίπεδα ή σε τρεις βαθμίδες παιδείας.
Ασφαλώς, πρέπει να διερευνηθεί το κατά πόσον στις τρεις βαθμίδες παράγεται και αναπαράγεται η γνώση, και δη η επιστημονική γνώση, διά μέσου του μηχανισμού του σχολείου, και το κατά πόσον οι εν λόγω βαθμίδες εκπαίδευσης αποτελούν...
 οχήματα διεκπεραίωσης πληροφοριών, χρήσιμων μεν αλλά πόρω απεχουσών από την επιστημονική γνώση, με δεδομένο ότι η τελευταία παράγεται μέσα από τη θεωρητική εργασία και τις μορφές οργάνωσης αυτής.
ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
Κύρια αποστολή του σχολείου -σε κάθε μία από τις τρεις βαθμίδες εκπαίδευσης- είναι να καλλιεργήσει με συστηματικό τρόπο την εμπειρία και το λογικό και κατ' αυτόν τον τρόπο να τροφοδοτήσει τον διδασκόμενο με αληθινές γνώσεις. Κάθε προβληματισμός για τον ρόλο του σχολείου που κινείται έξω από τα δεδομένα πλαίσια της ανθρώπινης νόησης, αποτελεί κατά το μάλλον ή ήττον ανεφάρμοστη φλυαρία που αποσκοπεί στην παροχή εκδούλευσης σε άθλιες σκοπιμότητες, που συνήθως βλάπτουν ακόμα και τους ίδιους τους επινοητές τους.
Το σχολείο -στις δύο πρώτες βαθμίδες- αναζητεί τον πηγαίο τρόπο του σκέπτεσθαι των διδασκόμενων, ενώ στην τρίτη βαθμίδα αποκαλύπτει το σκόπιμο και ερευνητικά αβαθές, απογυμνώνει τον νου και του υποδεικνύει τα ουσιώδη αλλά και εκείνα που μπορούν να επιφυλάσσουν στον διδασκόμενο ρόλο ελεεινού κομπάρσου σε επιστημονικά ύποπτα, φανταστικά ή μυθικά πράγματα, ρόλο μακριά από την αλήθεια και από το πραγματικό περιεχόμενο της ζωής. Γενικά, όμως, το σχολείο αποτέλεσε και αποτελεί τον χώρο καλλιέργειας της εμπειρίας και του λογικού, διαδικασία που ολοκληρώνεται πάντοτε στην τρίτη βαθμίδα (ΑΕΙ: Πανεπιστήμιο και ΤΕΙ), ανάλογα βεβαίως και με τον βαθμό ένταξης του διδασκόμενου στο σύστημα της εκπαίδευσης.
Η ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Το παραδοσιακό σύστημα λειτουργίας του σχολείου όλων των βαθμίδων και η ιδιαίτερα η παροχή τριτοβάθμιας εκπαίδευσης τελεί υπό καθεστώς πλήθους ποικίλων περιορισμών, γεγονός που μας οδηγεί σε καίριες επισημάνσεις και εκτιμήσεις, χρήσιμες για την αναζήτηση μέτρων βελτιωτικής παρέμβασης, όπως οι ακόλουθες:
• υφίσταται υποχρέωση και απαίτηση (έστω τυπικού χαρακτήρα) για φυσική παρουσία των διδασκόμενων (φοιτητών, σπουδαστών) στις αίθουσες διδασκαλίας'
• υφίσταται θεσμική υποχρέωση "διέλευσης" από το σύστημα "εισαγωγικών εξετάσεων", διά μέσου ανταγωνιστικών διαδικασιών εξέτασης και αξιολόγησης, και πρόκειται για "σύστημα" που δεν αναζητεί και ούτε πιστοποιεί τον βαθμό ικανότητας του επιθυμούντος να σπουδάσει αλλά απλώς πρόκειται για σύστημα που επιβραβεύει την ικανότητα απομνημόνευσης που διαθέτει ο "υποψήφιος" ή επιβραβεύει την "φροντιστηριακή παραπαιδεία" που τελεί σε άμεση εξάρτηση από το οικονομικό υπόβαθρο του οικογενειακού περιβάλλοντος του υποψηφίου'
• υφίσταται ηλικιακός περιορισμός των διδασκόμενων, με βάση τις παγιωμένες λογικές σχετικά με το ποιες ηλικίες προσφέρονται καλύτερα για τριτοβάθμιες σπουδές'
• υφίσταται η δυνατότητα μόνο για μονοσήμαντη επιλογή του επιθυμούντος να σπουδάσει, γεγονός που οδηγεί σε παιδευτικές πορείες μονόδρομων αναζητήσεων'
• υφίσταται έλλειψη αυτοτελών παιδευτικών κύκλων, ποικίλης θεματολογίας και ποικίλης χρονικής διάρκειας, που να διασφαλίζουν επαρκή γνώση και να οδηγούν σε χορήγηση / απόκτηση τίτλων επάρκειας σε διάφορα γνωστικά πεδία'
• υφίσταται έλλειψη δομής και υποδομής για ένα σύστημα που να ικανοποιεί πλήρως και επαρκώς την αυξανόμενη αναγκαιότητα για τριτοβάθμιες σπουδές'
• υφίσταται ένα σύστημα απηρχαιωμένο με αναχρονιστικές μεθόδους διδασκαλίας, τέτοιες, που κατ' ουσίαν αναιρούν το περιεχόμενο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και που υποβιβάζουν το επίπεδο των παρεχόμενων γνώσεων'
• υφίσταται ένα θεσμικό πλαίσιο και ένα σύστημα "προσέλκυσης" διδασκόντων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση που ευνοεί τον νεποτισμό, την κομματικοκρατία, τις συντεχνίες και τις "διαπλεκόμενες" συναλλαγές, με συνέπεια τον παραγκωνισμό της ακαδημαϊκής δεοντολογίας και την ηθική μείωση του ρόλου του ακαδημαϊκού δάσκαλου.
Τούτες οι επισημάνσεις – αλήθειες έχουν οδηγήσει τους σκεπτόμενους και ενεργούς πολίτες των προηγμένων οργανωμένων κοινωνιών στο να θέτουν -τα τελευταία χρόνια- επιτακτικά για συζήτηση το θέμα του επαναπροσδιορισμού του ρόλου και του περιεχομένου σπουδών των τριτοβάθμιων ιδρυμάτων, αλλά και του ρόλου και του τρόπου απασχόλησης των διδασκόντων σε αυτά, αφού είναι κοινός τόπος πια το γεγονός ότι τα τριτοβάθμια ιδρύματα δεν εκπληρούν στο ακέραιο τους τιθέμενους από την κοινωνία και την πολιτεία σκοπούς.
Ιδεώδες σύστημα εκπαίδευσης ήταν και παραμένει εκείνο που δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες σε όλους αυτούς που επιθυμούν σπουδές και γνώσεις τρίτης βαθμίδας, και που διασφαλίζει την ελεύθερη πρόσβαση στο Πανεπιστήμιο, με σκοπό να εκ-παιδευτούν σε αυτό όσοι πράγματι διαθέτουν όλες τις απαιτούμενες και αναγκαίες προϋποθέσεις.
Η εμπειρία της τελευταίας τριακονταπενταετίας (μεταπολιτευτική περίοδος) πιστοποιεί ότι ο προλεχθείς στόχος για ένα "ιδεώδες σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης" δεν έχει ευδοκιμήσει και δεν έχει αποφέρει τους προσδοκώμενους από την κοινωνία καρπούς, και τούτη η διαπίστωση είναι πλέον κοινή και αποτελεί κοινό τόπο για όλον τον αναπτυγμένο κόσμο.
Η ΓΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Έχει τονιστεί ήδη ότι η γνώση παράγεται μέσα από την θεωρητική εργασία και τις μορφές οργάνωσης αυτής και υπό αυτήν την έννοια μπορούν να υπάρξουν οι ακόλουθες διαπιστώσεις:
• η γνώση παράγεται τυχαία μέσα από την καθημερινή εμπειρία και τις καθημερινές δραστηριότητες των ανθρώπων'
• η γνώση παράγεται μέσα από την συστηματική θεωρητική εργασία που εκτελείται αποκλειστικά στα τριτοβάθμια ιδρύματα και αποτελεί προϊόν διαδικασιών της σκέψης μεμονωμένων επιστημόνων'
• η γνώση παράγεται μέσα από τη συστηματική και συλλογικά οργανωμένη θεωρητική εργασία επιστημόνων που εργάζονται επί τούτου για την παραγωγή νέας γνώσης σε ερευνητικά Ιδρύματα και Ινστιτούτα ή που συμμετέχουν σε διαδικασίες βελτίωσης του συστήματος παραγωγής (επιδιώκοντας την αύξηση της παραγωγικότητας ή της αποτελεσματικότητας) σε βιομηχανικές δραστηριότητες του ιδιωτικού τομέα.
Η νέα επιστημονική γνώση λοιπόν δεν παράγεται εξ ορισμού μόνο στα λειτουργούντα τριτοβάθμια ιδρύματα και ούτε αναπαράγεται μόνο σε αυτά, γεγονός που σημαίνει ότι ως προς το θέμα γνώση τα Πανεπιστήμια έχουν απέναντί τους, σε ανταγωνιστικό ή συμπληρωματικό ρόλο, και τις προσπάθειες της ατομικής πρωτοβουλίας αλλά και τις προσπάθειες κρατικών ή ημικρατικών φορέων και κέντρων επιστημονικής έρευνας.
Βέβαια, η γνώση δεν είναι έτσι απλά το προϊόν κάποιου μεμονωμένου ανθρώπου αλλά ένα κοινωνικό προϊόν που "ανταλλάσσεται" διά της επικοινωνίας και που "μεταφέρεται" συστηματικά με τον θεσμό της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Κατ' εξοχήν παραγωγός επιστημονικής γνώσης είναι ο επιστήμων εκείνος που κατά την έρευνα επιδίδεται στο να συνδυάσει τα παραγωγικά μέσα, την εργασία και τα υλικά, με τέτοιο τρόπο που να μετασχηματίζονται αυτά και έτσι να προκύπτουν νέες έννοιες, νέες θεωρίες, νέες τεχνικές, νέες μέθοδοι και εξειδικευμένοι άνθρωποι στις νέες επιστημονικές γνώσεις. Αυτή η διαδικασία μετασχηματισμού προϋποθέτει:
• τεχνολογικά όργανα και τεχνικές παρατήρησης και καταγραφής της υφιστάμενης πραγματικότητας'
• εννοιολογικά συστήματα και θεωρίες (που να στηρίζουν αυτόν τον μετασχηματισμό) τα οποία διασφαλίζουν την ανάλυση και την κωδικοποίηση των παρατηρήσεων'
• μεθόδους και εργαλεία ανάλυσης που να χρησιμεύουν στην επεξεργασία των δεδομένων.
Ώστε, η επιστημονική έρευνα ως υποκείμενο είναι είτε ατομική είτε συλλογική, αφού η νέα επιστημονική γνώση είναι "προϊόν" ενός ανθρώπου που σκέφτεται με βάση τις γνώσεις που κατέχει και είναι οικείο χτήμα του ή είναι "προϊόν" μιας επιστημονικής ομάδας που εργάζεται συστηματικά και επιδίδεται στον συνδυασμό των παραγωγικών μέσων (εργασίας και υλικών) για τον μετασχηματισμό τους.
Η χρήση οργάνων μιας ιδιαίτερης τεχνολογίας και τα θεωρητικά εργαλεία εξελίσσουν την επιστήμη με το να παράγουν νέα γνώση, τέτοια που απαιτεί όλο και μεγαλύτερη εξειδίκευση μα και εμπλοκή περισσότερων ειδικοτήτων, συλλογικότητα στην οργάνωση της έρευνας, καλύτερες υποδομές, συστηματικότερη καθοδήγηση των παρατηρήσεων και άλλα συναφή.
Ούτως εχόντων των πραγμάτων προκύπτουν από τη μία χρήσιμες πληροφορίες και από την άλλη νέες επιστημονικές γνώσεις. Ως πληροφορία (-ες) μπορούμε να θεωρήσουμε κάθε στοιχείο που μπορεί να μεταδοθεί από ένα οποιοδήποτε σύστημα επικοινωνίας (και εν προκειμένω από τα ΑΕΙ), ασχέτως από το εάν αυτή (-ές) αποτελεί (-ούν) ή όχι γνώση. Η γνώση όμως είναι οπωσδήποτε αποτέλεσμα επιστημονικής κατάρτισης και εξειδίκευσης του παράγοντος αυτήν, και πάντοτε προκύπτει μέσα στο πλαίσιο κάποιας θεωρητικής πρακτικής. Η γνώση δεν ταυτίζεται πάντοτε με την επιστημονική γνώση, όπως μπορεί να διαπιστωθεί κυρίως σε ανθρώπους που απομνημονεύουν θεωρίες χωρίς ωστόσο να έχουν άποψη γιατί τις αποδέχονται, γεγονός που τους κατατάσσει στους χρήστες ή χειριστές πληροφοριών και γνώσεων που τους επιτρέπουν μεν να αντιμετωπίζουν συγκεκριμένα προβλήματα (τέτοιοι είναι στην μέγιστη πλειονότητά τους όλοι οι πτυχιούχοι των ΑΕΙ), δεν τους παρέχουν όμως τη δυνατότητα μετασχηματισμού αυτής της γνώσης σε άλλη νέα γνώση αφού δεν "καταπιάνονται" με τον συνδυασμό των παραγωγικών μέσων (εργασίας και υλικών) του επιστημονικού τους πεδίου.
ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Με αυτούς τους συλλογισμούς να κυριαρχούν στους προβληματισμούς μας οδηγούμαστε στη διατύπωση 22 θέσεων και απόψεων –σαν ένα Μανιφέστο για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση– που φρονώ ότι εκφράζουν ένα πλατύτερο ρεύμα ακαδημαϊκού προβληματισμού επί θεμάτων παιδείας και εκπαίδευσης:
1. Εκπαίδευση σημαίνει άσκηση και παράδειγμα, ζωή και κίνηση, μετουσίωση και μεταμόρφωση! Και ζωή σημαίνει εξέλιξη προς ανώτερα επίπεδα και όχι στατική αντίληψη, ακαμψία, φόρτωμα μυαλού και σκότωμα της ψυχής.
2. Οι μεγάλοι πολιτισμοί μέσα στην Ιστορία δεν είναι εκείνοι που έχουν να παρουσιάσουν μεγάλες εδαφικές κατακτήσεις, αλλά εκείνοι που έχουν να παρουσιάσουν την καλύτερη παιδεία.
3. Η ζωή είναι μια συνεχής παιδεία και είναι απαραίτητο να την έχουμε διαρκή, σαν ένα είδος μετεκπαιδεύσεως και αναθεωρήσεως σε όλο το ταξίδι της ζωής μας.
4. Ένας λαός που διακόπτει κάθε επαφή με το παρελθόν δεν μπορεί να είναι κύριος του παρόντος. Οι μεγάλοι στοχαστές και φιλόσοφοι του παρελθόντος δεν είναι μεγάλοι γιατί έζησαν σε πολύ παλιές εποχές, αλλά γιατί καθόρισαν τα δυνατά πλαίσια, το ελάχιστο και το μέγιστο κάθε μελλοντικής εξέλιξης της κοινωνικής ανθρώπινης ζωής, έχοντας μπροστά τους πάντοτε σαν μέτρο και σκοπό τον ίδιο τον άνθρωπο.
5. Η ζωή δεν είναι απλώς ζήτημα παραγωγής και κατανάλωσης, ούτε υλιστικό μόνο φαινόμενο μιας αποκτηνωτικής απάθειας, αλλά ο Κόσμος, με νόμους και αρχές αιώνιες, όχι χάος και ζούγκλα, αλλά ρυθμός και νόμος.
6. Ο αιώνας μας δεν βρήκε ακόμα τον ψυχικό του και πνευματικό του προσανατολισμό. Και ο θεοί πεθαίνουν, αλλά προτού πεθάνουν, νέοοι θεοί περιμένουν να τους διαδεχθούν σε κάποια ιστορική καμπή` πράγμα που δεν συμβαίνει στην εποχή μας.
7. Σκοπός μας δεν πρέπει να είναι το φόρτωμα του μυαλού των νέων μας με άχρηστες και αποκρουστικές γνώσεις, αλλά η διαμόρφωση και διάπλαση του πνεύματος, του σώματος και του χαρακτήρος, στο βαθμό εκείνο που πρέπει να έχει ένα τέλειο ανθρώπινο ον. Το άνοιγμα των ματιών της ψυχής του στο μεγάλο αίνιγμα που λέγεται ζωή και η καθοδήγηση να ιδεί εκείνα που πρέπει να δει και να σκεφτεί πάνω στα προβλήματα που πρέπει να σκεφτεί.
8. Αντικείμενο της παιδείας είναι το να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να χρησιμοποιούν ορθά τις ώρες της σχόλης τους.
9. Μελετάει κανείς ένα αντικείμενο με περισσότερο ενδιαφέρον και κατανόηση όταν κατέχει κάπως την ουσία του παρά όταν δεν την κατέχει` και αντιθέτως, δεν υπάρχει ωφέλεια από τη μελέτη όταν ασχολείται κανείς με τη θεωρία χωρίς να έχει κάποια πραγματική εμπειρία των γεγονότων στα οποία αναφέρεται.
10. Πρέπει να έχει δει κανείς ένα πράγμα με τα μάτια του, να το έχει συναντήσει στη ζωή του και στον εαυτό του για να καταλάβει καλά τη θεωρία του` χωρίς μια τέτοια πείρα, η τέλεια κατανόηση είναι αδύνατον να συμβεί.
11. Αν θέλουμε η παιδεία μας να γίνει πραγματικά καρποφόρα, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε από μια αρχή που έχει λησμονηθεί εντελώς στην εκπαίδευση` δηλαδή τη διασταυρούμενη γονιμοποίηση μεταξύ θεωρίας και πράξης.
12. Όταν μιλώ για τη γνώση, εννοώ τη μεγάλη γνώση του κόσμου, που είναι πολύ πιο αναγκαία από τη γνώση των βιβλίων. Η γνώση του κόσμου αποκτάται μόνο στον κόσμο και όχι στον κλειστό χώρο. Τα βιβλία μόνα τους ποτέ δεν θα σου διδάξουν τη γνώση, απλώς υποβάλλουν στην παρατήρησή σου πολλά πράγματα, που διαφορετικά θα ξέφευγαν της προσοχής σου.
13. Χωρίς θεωρία η πρακτική είναι ανόητη και χωρίς πρακτική η θεωρία ακατάληπτη. Το μείζον πρόβλημα της εποχής μας είναι να δώσουμε μόρφωση σε εκείνη την κοινωνική τάξη που έχει ανάγκη εκπαιδεύσεως, αλλά δεν έχει εύκολη πρόσβαση.
14. Παιδεία σημαίνει τόσο ατμόσφαιρα όσο και διδασκαλία` δεν σημαίνει συνάθροιση από κομματιασμένα εφόδια και επίκτητα προσόντα, αλλά σημαίνει πλατιά ασυνείδητη διαμόρφωση μιας επαγρύπνησης και μιας θέσης.
15. Η λαμπάδα της γνώσης και της σοφίας μπορεί να καίει και σε μοναχικά δωμάτια, και μάλιστα σε σκυθρωπά αναγνωστήρια. Για τους πολλούς όμως δεν θα λάμπει ζωηρά παρά μόνο εάν θεωρηθεί ως κοινωνική μέσα στη συγκεντρωμένη ζωή σε χώρους φιλομαθών ανθρώπων, οπότε μπορεί συγχρόνως να διαπαιδαγωγεί και να κάνει την εκπαίδευση πιο ελκυστική.
16. Εκείνο που πρέπει να μας ενδιαφέρει περισσότερο δεν είναι το ποσό των γνώσεων που απαιτούν οι νέοι, αλλά κυρίως το γεγονός ότι αυτοί αφυπνίζονται πνευματικά και ψυχικά. Τα εκπαιδευτήρια δεν πρέπει να δυναμώνουν μόνο το πνεύμα, αλλά –κυρίως– να ξυπνούν στους νέους και στις νέες την έφεση για τη γνώση και τον πόθο για την εργασία` να ενδυναμώνουν χαρακτήρες που έχουν μια πλατύτερη όψη της ζωής.
17. Οφείλουμε να διαμορφώσουμε μια κοινωνία που το κάθε άτομο να μπορεί –αναλόγως των δυνάμεών του– να εξελίσσει στο ανώτατο δυνατό σημείο και τις σωματικές δυνάμεις και το χαρακτήρα του και το πνεύμα του.
18. Η εκπαίδευση (σήμερα) μοιάζει με το εστιατόριο που άλλοτε συνήθιζε λίγα πιάτα φαΐ με παλιό τρόπο σερβιρισμένα, ενώ τώρα σου παρουσιάζει έναν κατάλογο πολυσέλιδο.
19. Καλύτερος εκπαιδευτικός δεν είναι εκείνος που προσπαθεί να προσελκύσει το ενδιαφέρον των νέων διδάσκοντας μόνο με κατανοητό τρόπο τις ποικίλες πτυχές του γνωστικού αντικειμένου που κατέχει, αλλά εκείνος που εκτός του προηγούμενου σκοπού είναι σε θέση να κάνει τους νέους να ενδιαφερθούν για το σημαντικό πρόβλημα της ζωής, πώς να ζουν.
20. Όπου δεν υπάρχει όραμα, ο κόσμος καταστρέφεται. Αν δεν αποκτήσουμε ουσιαστική εκπαίδευση, ούτε μπορούμε να είμαστε μορφωμένο έθνος, ούτε αληθινή δημοκρατία μπορούμε να οικοδομήσουμε.
21. Ο πτυχιούχος του πανεπιστημίου μοιάζει με τον άνθρωπο εκείνο που απέκτησε ένα νέο αυτοκίνητο και είναι ανάγκη να το βάλει στην κυκλοφορία, τη στιγμή μάλιστα που συντρέχουν οι καλύτερες συνθήκες οδικής κυκλοφορίας` εάν όμως το χρησιμοποιεί επί χρόνια χωρίς να του κάνει κατά καιρούς τις αναγκαίες γενικές επισκευές, τότε θα πάψει να είναι ένα χρήσιμο μέσο μεταφοράς και καθόλου απίθανο να καταντήσει δημόσιος κίνδυνος.
22. Οι κοινωνικές επιστήμες είναι πιο δύσκολες από όλες τις επιστήμες, γιατί τα αντικείμενά τους, που ασχολούνται με την ανθρώπινη φύση και αγωγή, έχουν πλατιά έκταση και χαρακτήρα σκοτεινό και απατηλό. Ενώ δηλαδή ένας αρκετά έξυπνος και εργατικός μπορεί να κάνει μια αξιοπρόσεκτη εργασία στην περιοχή της χημείας ή της βιολογίας και τα τυχόν σφάλματά του δεν μπορούν να επιφέρουν σπουδαία και ανεπανόρθωτη καταστροφή, στις κοινωνικές επιστήμες, που επιδιώκουν την καθοδήγηση της πολιτικής των κυβερνήσεων και της αγωγής εκατομμυρίων ανθρώπινων υπάρξεων, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά και απαιτείται για τη σπουδή αυτών των επιστημών να υπάρχει ο συνδυασμός μιας ανώτερης διάνοιας, οξείας διαγνώσεως και σταθερής κοινής αισθήσεως.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Προκύπτει από την ανάλυση μας ότι ο ζητούμενος ρόλος των τριτοβάθμιων ιδρυμάτων σήμερα είναι ακριβώς αυτός: να οργανωθούν από άποψη δομών και υποδομών και να στελεχωθούν από άποψη ανθρώπινου επιστημονικού δυναμικού, προς την κατεύθυνση της παραγωγής νέας επιστημονικής γνώσης, αποφεύγοντας τον εκούσιο ή ακούσιο "νωχελικό ρόλο" που έως τώρα έχουν διαδραματίσει στο εκφυλιστικό πεδίο της απλής διεκπεραίωσης / κυκλοφορίας κάποιων επιστημονικών γνώσεων του παρελθόντος. Οι γνώσεις του χτες που παρέχονται σήμερα για να κατακτηθεί το αύριο, δεν είναι επαρκείς για τις κοινωνίες που θέλουν να έχουν "παρών" στην νέα πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης, και προς αυτήν την κατεύθυνση τα Ελληνικά ΑΕΙ οφείλουν (και χρωστούν) να δώσουν πολλά επαναπροσδιορίζοντας τον ρόλο τους.