Η δεύτερη «Ανοιξη» της Αιγύπτου...

Ο νέος πρόεδρος Μοχάμεντ Μούρσι αποστράτευσε τη χούντα και αυτό μπορεί να είναι το πρώτο βήμα προς τη δημοκρατία.   Μια επανάσταση εξίσου σ...

Ο νέος πρόεδρος Μοχάμεντ Μούρσι αποστράτευσε τη χούντα και αυτό μπορεί να είναι το πρώτο βήμα προς τη δημοκρατία.

 

Μια επανάσταση εξίσου σημαντική με εκείνη της πλατείας Ταχρίρ συντελέστηκε στην Αίγυπτο την περασμένη εβδομάδα: ο νέος πρόεδρος της χώρας Μοχάμεντ Μούρσι απομάκρυνε τους στρατιωτικούς από την εξουσία, την οποία κατέχουν επί έξι δεκαετίες και είχαν καταλάβει για τα καλά μετά την ανατροπή του Χόσνι Μουμπάρακ. Στον Μούρσι, δηλαδή, πήρε ελάχιστους μήνες μετά την εκλογή του, τον Ιούνιο, για να κατορθώσει αυτό που χρειάστηκε χρόνια ο Ερντογάν να πετύχει στην Τουρκία: να απομακρύνει τους «πασάδες» στρατηγούς από την πολιτική.

Στον πρόεδρο Μοχάμεντ Μούρσι παρουσιάστηκε η τέλεια ευκαιρία: σε μια επίθεση από τζιχαντιστές στο Βόρειο Σινά στις 8 Αυγούστου σκοτώθηκαν 16 αιγύπτιοι στρατιώτες – η πιο αιματηρή απώλεια του αιγυπτιακού στρατού μετά τον πόλεμο του 1967 με το Ισραήλ. Η υπόθεση αυτή πυροδότησε πρωτοφανείς – για τα αιγυπτιακά δεδομένα – δημόσιες επικρίσεις για τον στρατό, ο οποίος κατηγορήθηκε ότι, αντί να υπερασπίζεται τα σύνορα της χώρας, έχει τον νου του στην πολιτική. Ο συνδυασμός της λαϊκής δυσαρέσκειας με τη δυσαρέσκεια των νεότερων στρατιωτικών από την ηγεσία των γηραιών στρατηγών έδωσε στον Μούρσι, που προέρχεται από την ισλαμιστική Μουσουλμανική Αδελφότητα, την ευκαιρία να στείλει τους στρατιωτικούς «πίσω στα στρατόπεδα».

Ο πρόεδρος Μούρσι απέλυσε τον 76χρονο Χουσεΐν Ταντάουι, δεξί χέρι του Μουμπάρακ, ο οποίος είχε αυτοδιοριστεί επικεφαλής του πανίσχυρου Στρατιωτικού Συμβουλίου που διοικούσε την Αίγυπτο μετά την ανατροπή του δικτάτορα τον Φεβρουάριο του 2011, και τον αντικατέστησε με τον 57χρονο Αμπντέλ Φατάχ ελ Σίσι. Μαζί του απέλυσε άλλους έξι κορυφαίους στρατιωτικούς ανοίγοντας τον δρόμο σε μια γενιά νεότερων και λιγότερο ταυτισμένων με τον Μουμπάρακ συναδέλφων τους.

Η πρώτη αντίδραση Αιγυπτίων και μη ήταν η έκπληξη. Ο Μούρσι, ένας άχρωμος πολιτικός που ορίστηκε την τελευταία στιγμή υποψήφιος των Αδελφών Μουσουλμάνων για την προεδρία της Αιγύπτου, αποδεικνύεται πραγματικός ηγέτης. Το πιθανότερο είναι ότι ο πρόεδρος ήρθε σε κάποιου είδους συμφωνία με τον Ταντάουι και τους υπόλοιπους αποστρατευθέντες προκειμένου να τους εξασφαλίσει ασυλία για τα εγκλήματα που διέπραξαν ώστε να μην έχουν την τύχη του Μουμπάρακ (που καταδικάστηκε σε ισόβια).

Η δεύτερη αντίδραση είναι η ελπίδα ότι η κίνηση αυτή αποτελεί το πρώτο βήμα προς τη δημοκρατία για την Αίγυπτο και κατά προέκταση για όλες τις χώρες που ανέτρεψαν τους δικτάτορές τους στις επαναστάσεις της Αραβικής Ανοιξης. Ο πρόεδρος Μούρσι ακύρωσε το διάταγμα του Ταντάουι που έδινε στους στρατιωτικούς δικαίωμα βέτο επί του νέου Συντάγματος της χώρας το οποίο είναι υπό κατάρτιση.

Αν όλα πάνε καλά, το Σύνταγμα θα ολοκληρωθεί τον Σεπτέμβριο, θα τεθεί σε δημοψήφισμα και δύο μήνες αργότερα θα διοργανωθούν νέες βουλευτικές εκλογές – γιατί ο Ταντάουι διέλυσε την πρόσφατα εκλεγμένη Βουλή, στην οποία δύο ισλαμιστικά κόμματα, οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι και οι πιο ακραίοι Σαλαφιστές, κέρδισαν το 70% των εδρών (οι πρώτοι έφεραν κοντά στο 50%).

Εφόσον οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι ολοκληρώσουν τη «δημοκρατική επανάσταση» στην Αίγυπτο, θα έχουν απαντήσει θετικά στο ερώτημα αν ισλαμιστές και δημοκρατία μπορούν να συνυπάρξουν. Αλλωστε, όπως είπε και ο εγγονός του ιδρυτή τους, Ταρίκ Ραμαντάν, στην υπογράφουσα σε συνέντευξή του στο «Βήμα» πέρυσι, «επιθυμούν ό,τι και οι Ευρωπαίοι: δημοκρατία και ελευθερία».

Γίνεται το Σινά η νέα βάση της Αλ Κάιντα;
Το Σινά, που κατέλαβε το Ισραήλ μετά τον πόλεμο του 1967 αλλά επέστρεψε στην Αίγυπτο μετά την ισραηλινοαιγυπτιακή ειρηνευτική συμφωνία, ήταν πάντα μια περιοχή φτωχή και ξεχασμένη από το Κάιρο. Μετά την εξέγερση όμως που ανέτρεψε τον Μουμπάρακ βασιλεύει η ανομία.

Πολλοί πιστεύουν ότι το Σινά γίνεται η νέα βάση της Αλ Κάιντα, της οποίας ο νυν αρχηγός Αϊμάν αλ Ζαουάχρι είναι Αιγύπτιος. Κάνουν λόγο για μετακίνηση αιγυπτίων μαχητών της τρομοκρατικής οργάνωσης από το Πακιστάν στο Σινά με στόχο, μεταξύ άλλων, να καταφέρουν χτύπημα στο γειτονικό Ισραήλ. Μάλιστα οι Βεδουίνοι, που αποτελούν την πλειονότητα των 600.000 κατοίκων, αποκαλούν το όρος Τζαμπάλ αλ Χάλαχ, στο κέντρο της χερσονήσου, «Τόρα Μπόρα του Σινά».

Αλλοι, πιο ψύχραιμοι, υποστηρίζουν ότι στο Σινά δρουν απλώς Βεδουίνοι δυσαρεστημένοι από την αντιμετώπιση του Καΐρου, Αιγύπτιοι που δραπέτευσαν από τη φυλακή κατά την εξέγερση στην πλατεία Ταχρίρ και Παλαιστίνιοι από τη γειτονική Γάζα. Αυτοί επιδίδονται στο λαθρεμπόριο όπλων και στην παράνομη διακίνηση ανθρώπων περιβάλλοντάς τα με την ακραία ερμηνεία του Ισλάμ (η οποία αποτελεί και την ιδεολογία της Αλ Κάιντα).

Η πίστη και η δημοκρατία
Οι 5 φάσεις του πολιτικού ισλάμ
«Το πολιτικό ισλάμ – ο ισλαμισμός – εμφανίστηκε αρχικά ως απάντηση στο κενό που δημιουργήθηκε από την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας καθώς και ως εναλλακτική προς τις κυρίαρχες ιδεολογίες της Δύσης ή της Ανατολής» λέει η κυρία Ρόμπιν Ράιτ. Τοποθετεί την αρχή στο 1928, όταν ένας 22χρονος δάσκαλος, ο Χασάν αλ Μπάνα, κινητοποίησε έξι δυσαρεστημένους εργάτες της Εταιρείας της Διώρυγας του Σουέζ, κάτι που εξελίχθηκε στον σχηματισμό της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, του πρώτου λαϊκού ισλαμιστικού κινήματος στον αραβικό κόσμο. Σε άρθρο της για την έλευση του πολιτικού ισλάμ στη Μέση Ανατολή, περιγράφει τις πέντε φάσεις της πορείας αυτής.

1. Η πρώτη φάση κορυφώθηκε στη δεκαετία του ’70. Σημείο καμπής ήταν ο πόλεμος του 1973 μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ, όταν οι Αραβες πολέμησαν πρώτη φορά στο όνομα του ισλάμ. Το 1979, η ιρανική επανάσταση ένωσε διάφορα κόμματα υπό τη σημαία του ισλάμ και στη συνέχεια ιδρύθηκε η μοναδική σύγχρονη θεοκρατία στον κόσμο. «Το ισλάμ έγινε αίφνης μια σύγχρονη πολιτική εναλλακτική» λέει η κυρία Ράιτ.

2. Η δεύτερη φάση εξελίχθηκε στη δεκαετία του ’80, καθιερώνοντας τις επιθέσεις αυτοκτονίας και τη μαζική βία. Η τάση αυτή ξεκίνησε από τους σιίτες αλλά σύντομα εξαπλώθηκε στους σουνίτες. Παράδειγμα η σιιτική Χεζμπολάχ στον Λίβανο, που εισήγαγε τις επιθέσεις εναντίον αμερικανικών και ισραηλινών στόχων στις αρχές της δεκαετίας, και οι σουνιτικές Ισλαμική Τζιχάντ και Χαμάς που απέσπασαν τα φώτα της δημοσιότητας από την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης. Επίσης, σε όλη τη δεκαετία του ’80, χιλιάδες σουνίτες απ’ όλες τις αραβικές χώρες συνέρρευσαν στο Αφγανιστάν για να πολεμήσουν τους Σοβιετικούς – «ήταν ο πρώτος σύγχρονος τζιχάντ» λέει η κυρία Ράιτ.

3. Η τρίτη φάση χαρακτηρίστηκε από την άνοδο των ισλαμιστικών πολιτικών κομμάτων στη δεκαετία του ’90. «Η έμφαση μετακινήθηκε από τις σφαίρες στην κάλπη ή σε έναν συνδυασμό των δύο» λέει. Φέρνει το παράδειγμα της Αλγερίας όπου ένα ισλαμιστικό κόμμα θα κέρδιζε τις εκλογές αν δεν έκανε πραξικόπημα ο στρατός το 1992. Την ίδια χρονιά, η Χεζμπολάχ έλαβε μέρος τις εκλογές του Λιβάνου ενώ στην Αίγυπτο η Μουσουλμανική Αδελφότητα συμμετείχε στις βουλευτικές εκλογές του 1995.

4. Η τέταρτη φάση ξεκίνησε με τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. «Στις επιθέσεις αυτές έχασαν τη ζωή τους περίπου 3.000 άτομα αλλά οι ισλαμιστές μαχητές σκότωσαν περισσότερους από 10.000 μουσουλμάνους σε επιθέσεις αυτοκτονίας και άλλες τη δεκαετία που ακολούθησε» λέει η κυρία Ράιτ. Οι Αραβες άρχισαν να δυσανασχετούν με τον ισλαμιστικό εξτρεμισμό.

5. Το 2011, οι εξεγέρσεις της Αραβικής Ανοιξης εισήγαγαν μια νέα φάση. «Η πέμπτη αυτή φάση χαρακτηρίζεται από δύο δυνάμεις που, στον έξω κόσμο, φαντάζουν συχνά αλληλοαντικρουόμενες: τη δημοκρατία και το ισλάμ». Μετά τις εξεγέρσεις, έγινε εμφανές ότι οι λαοί των χωρών αυτών προτιμούσαν κόμματα με λιγότερο ή περισσότερο αυστηρές ισλαμικές αξίες.

«Πολλοί Αραβες σήμερα επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν την πίστη τους ως το μέσο που θα οδηγήσει προς έναν σκοπό και όχι ως αυτοσκοπό» λέει η κυρία Ράιτ. «Ο έξω κόσμος θεωρεί ότι η στροφή αυτή είναι μια στροφή προς τον ισλαμισμό. Ομως πολλοί στην περιοχή θεωρούν ότι οι ισλαμιστές είναι που στρέφονται προς τη δημοκρατία».

ΡΟΜΠΙΝ ΡΑΪΤ
«Αναλογιστείτε πόσο χρόνο πήρε στην Τουρκία να απομακρύνει τους στρατιωτικούς»
Είναι πολύ νωρίς για να πούμε αν η Αίγυπτος έκανε το πρώτο βήμα προς τη δημοκρατία, λέει μιλώντας προς «Το Βήμα» η Ρόμπιν Ράιτ από το United States Institute of Peace και το Woodrow Wilson Center. Η πρώην αυτή δημοσιογράφος του «Washington Post» και άλλων κορυφαίων αμερικανικών εντύπων φέρνει το παράδειγμα της Τουρκίας, όπου ο διαχωρισμός στρατού και πολιτικής πήρε πάρα πολύ χρόνο. Η κυρία Ράιτ, συγγραφέας του βιβλίου «Rock the Casbah: Rage and Rebellion across the Islamic world» (εκδόσεις Simon & Schuster), μας μίλησε τηλεφωνικά από την Ουάσιγκτον.

Ο πρόεδρος Μούρσι απομάκρυνε την παλαιά φρουρά του στρατού που κατείχε όλη την εξουσία ύστερα από την ανατροπή του Μουμπάρακ. Είναι αυτό το πρώτο βήμα προς τη δημοκρατία στην Αίγυπτο;

«Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα. Δεν είμαι εντός της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να εξετάσω τις εξελίξεις ως αναλύτρια. Οπως φαίνεται, ο στρατός συναινεί με την αλλαγή στην ηγεσία του. Η κίνηση αυτή του προέδρου Μούρσι αναμφίβολα αποκαθιστά την ισορροπία των δυνάμεων που έκλινε σαφώς προς την πλευρά του στρατού, ο οποίος κατείχε την εκτελεστική και τη νομοθετική εξουσία. Ο πρόεδρος ήταν πρόεδρος μόνο κατ’ όνομα και δεν ασκούσε πραγματική εξουσία. Το κρίσιμο κλειδί για το τι μέλλει γενέσθαι στην Αίγυπτο είναι το νέο Σύνταγμα. Σε αυτή τη μεταβατική περίοδο στη χώρα τείνουμε να δίνουμε περισσότερη προσοχή στις πρώτες εκλογές παρά στη διαδικασία που θα καθορίσει τη νέα τάξη των πραγμάτων. Υπάρχουν τόσο πολλά που θα πάρουν μορφή μέσα στο επόμενο έτος. Κάλυψα ως δημοσιογράφος την ιρανική επανάσταση του 1979. Η κατάρτιση του Συντάγματος, τον πρώτο ενάμιση χρόνο, ήταν εκείνη που καθόρισε την Ισλαμική Δημοκρατία. Υπήρξαν διαφωνίες ανάμεσα στα πολλά κόμματα που συνεργάστηκαν στη διάρκεια της επανάστασης και τα οποία διασπάστηκαν στη συνέχεια. Συνεπώς το Σύνταγμα είναι πολύ πιο σημαντικό από τον πρόεδρο στην Αίγυπτο. Αλλωστε ο στρατός διατηρεί ακόμη τόσο πολιτική όσο και οικονομική εξουσία. Δεν πρέπει να βιαστούμε να υποθέσουμε ότι οι στρατιωτικοί μπήκαν στο περιθώριο. Ας μην ξεχνάμε ότι οι στρατηγοί που απομάκρυνε ο πρόεδρος Μούρσι παραμένουν στο προεδρικό γραφείο».

Η κατάρτιση του Συντάγματος στην Αίγυπτο, παρά τις δυσκολίες, φαίνεται ότι προχωράει. Υπάρχει κάτι που σας προκαλεί ανησυχία στην όλη διαδικασία;

«Η Τυνησία εφαρμόζει μια πολύ μεθοδική συνταγματική διαδικασία, ενώ στην Αίγυπτο είναι χαοτική. Αυτό με ανησυχεί. Στην Τυνησία πραγματοποιήθηκαν δημόσιες ακροάσεις, στήθηκαν έξι επιτροπές, συμμετείχαν ακτιβιστές υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έγιναν πολλές δημόσιες συζητήσεις, κατατέθηκαν διαμαρτυρίες από γυναίκες. Η διαδικασία ήταν συμμετοχική, περιελάμβανε όλους τους παίκτες. Στην Αίγυπτο, αντίθετα, υπάρχουν διαφωνίες για το ποιος συμμετέχει στη συνταγματική συνέλευση και απουσιάζει τελείως οποιαδήποτε δημόσια διάσταση. Επιπλέον, το Σύνταγμα της Αιγύπτου θα καταρτιστεί σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα αν λάβουμε υπόψη μας ότι η χώρα έχει 85 εκατομμύρια κατοίκους και πολλά διαφορετικά συμφέροντα που πρέπει να ισορροπήσουν. Η Τυνησία είναι πολύ μικρότερη και οι πολίτες της πολύ λιγότερο διχασμένοι από τους Αιγυπτίους».

Η επανάσταση της πλατείας Ταχρίρ ήταν εκείνη που επηρέασε περισσότερο την Αραβική Ανοιξη. Θα είναι η Αίγυπτος πάλι εκείνη που θα επηρεάσει τη «μετεπαναστατική» εποχή δείχνοντας τον δρόμο και στις υπόλοιπες αραβικές χώρες που ανέτρεψαν τους δικτάτορές τους;

«Είναι πολύ νωρίς για να πούμε κάτι τέτοιο. Ως δημοσιογράφος κάλυψα την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης. Σήμερα, 20 χρόνια αργότερα, στη Ρωσία βρίσκεται στην εξουσία ο πρώην επικεφαλής της KGB και πρώην κομμουνιστής (σ.σ.: ο Βλαντίμιρ Πούτιν) και θα παραμείνει ως το 2020-24. Κάλυψα την πτώση του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, όπου σήμερα, μία εικοσαετία αργότερα, πολλοί μαύροι είναι σε χειρότερη θέση για διάφορους λόγους. Η αλλαγή παίρνει πάρα πολύ χρόνο. Οι προεδρικές εκλογές στην Αίγυπτο πραγματοποιήθηκαν μόλις πριν από τρεις μήνες. Η χώρα είναι πάντα καθοριστικής σημασίας διότι έχει το 25% του πληθυσμού του αραβικού κόσμου. Η Αίγυπτος αποτελεί το πολιτικό κέντρο του αραβικού κόσμου ενώ η Συρία το στρατηγικό του κέντρο. Δεν μπορούμε να υποθέσουμε το χειρότερο – ούτε και το καλύτερο – μέχρι να έχουμε στη διάθεσή μας περισσότερα στοιχεία. Είναι πολύ νωρίς. Καλύπτω τη Μέση Ανατολή από το 1973. Εχω πάρει συνέντευξη από τον Χόσνι Μουμπάρακ, γνωρίζω καλά τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, έχω εικόνα από όλες τις πλευρές. Τα πράγματα δεν είναι απλά. Θα αποδειχθεί ο πρόεδρος Μούρσι ένας νέος δικτάτορας; Ισως ναι, ίσως όχι – δεν έχουμε ακόμη αρκετές αποδείξεις. Προέβη σε ορισμένες ανησυχητικές κινήσεις αλλά, από την άλλη πλευρά, ικανοποίησε την επιθυμία πολλών Αιγυπτίων να παραμεριστεί ο στρατός από την εξουσία. Επιπλέον, κατάφερε να γίνει η μετάβαση ειρηνικά και με τη συμφωνία του στρατού. Αναλογιστείτε πόσο χρόνο πήρε στην Τουρκία να απομακρύνει τους στρατιωτικούς από την πολιτική εξουσία».